Powered By Blogger

Monday 1 October 2012

ZOMI te tangthu tomkim,..




PIANCIL NA THU
1.Mikhempeuh pianna bulpi
A kipat cilin Pasian in vantung le leitung a piangsak hi.Mihingte hong bawl a,
mikhempeuhte’ Pa dingin ‘ADAM’ hong piangsak hi. Laisiantho siamte in Adam pian
hun pen BC4004 hi ding hi, ci-in ciamteh uh hi.Pasian in thupha pia aa, tu le ta neisak
in, Leitung ah pungin hong kizel sak hi.
Leitungah Minampi Thum
Adam khang pan Noah khang dong leitung ah pungin khangin nuamsa-in om uh
hi.Noah khang cianuhgin mikhempeuh asia gamta a, Pasian’ muhna ah siangtho
nawnlo ahih manin Pasian in Tuiciim tawh leitung sawpsiang ding hongsawm hi.
Misiangtho Noah tembaw bawlsak a, Noahte innkuan le ganhing kop namkim bek
suakta hi. Noah tembaw sunga a suakta a tapa thumte Shem, Ham, Japheth ahi hi.
Hih Noah tapa thumte’n suan le khak hong nei uh a leitung hong zel hi. Tuhun
mihingthu tawh kisai a sin mipilte (Anthropologist) in leitungah minam khenpi thum mah
om hi cih thu kipsak uh hi: A Upen Shem’ suante pen Asia gam mi, mai-san te hi. A
naulai Ham’ suante pen Africa gammi, mai-vom te hi. A nautum Japheth’ suante pen
Europe gam mi, mai-kang te hi.
Sengam Kitung Masa
Shem suante Asia continent,Tibet,Mongolia, Sengam hong tung masa uh hi. Tua
sungpan zomi i pu i pate hong khang uh a, Sengam ah kum tampi sung teeng uh hi.
Sengam kidalna kulh saupi (Great-Wall) cianna ah zong Zomi pupite’ khutma kihel hi.
Sengam kumpite Zo kumpi (Yo Dynasty –BC.1027-256) le Chin Kumpi (Chin Dynasty-
BC.221-206) sungah Zomite hong khangkhia a, ih minam min Zo, Chin cihte zong hih
kumpite’ minte apua hikha ding hi ci-a, a ciamteh zong om hi. Sengam a Chin lung Khul
(Chin Lung Cave) Zomite tawh kisai ding hi a ci pawl zong om uh hi.
Kawlgam Sung Luut Na
Tintwe. Hanlin, Pagan Popate ah a teen kawikawi khit ciang Tuikaang kuam ah
teeng uh hi. Tuikaang dung zui a onglal to te Khawlkhen (Kalaywa) khua hong tun

ciangin khua satin hong teng uh hi. Ong khangto a, hong tam simsim ciangin galte in
sim uh hi. A khua kisia in khennih kisuah a, pawlkhat tuikang dung zuisuk in tai uh a,
pawl khat saklam ah taito uh hi.
Zanggam Zomite
Tuikaang dung zui-a a taisukte Salengyi, Aunglan, Thayet, Minbu, Mague.
Taungdwingyi, Myindung, Ngaphe, Pinmana, Pyi, Delta, Sitohtara, Kyaukpyu,
Rakhingam cih bangin muntuamtuam ah va tung uh a, zanggam –Zomite kici hi. A
munmun ah kampau, lai le ngeina nei teei napi, Kawlpau zangh a Kawl asuak zong
tampi om uh hi.
Khamtung Zomite
Khawlkhen khua pan saklam a taitote Khawlzang (Kalaymyo)atun uh ciangin
khusaatin teeng uh hi. Hong khangto a hong pawlcin simsim uh ciangin galte in nasim
leuleu a, khenthum kisuah in na ki khenthang leuleu uh hi.
Thanglam manawh a taite Gangawgam Kanpetletgam, Matupigam, Paletwagam
tung uh a , a tamzaw in Zogam khanglam a teengte (Southern-Chin State) hizawdiak uh
hi. Saklam manawh a taite Tamugam, Naga Mualdung le India-meitei gamsung tung uh
a, Indiagam a te hizawdeuh hi. Nitumna lam manawh a taite Tonzanggam, Tedimgam,
Falamgam, Hakhagam, Thantlanggam tunguh a, Zogam saklam (Northern-Chin State)
a teengte hizawdeuh hi.
Khul Suanghawm
Khanglui papite in mikhempeuh ‘KHUL’ pan kipiang hi. Unau pata khat hitek
hihang ci-in anuam a bangin la na phuak uh hi.
(a) “Eiteng khawlkhawm a tuam omlo,
Vannuai cipeuh KHUL a piang,
Tuunsung khat pan piang hi ngeingei e.
(b) Tuunsung khat pan piang hi ngeingei ,
Sanggam suahpih laigui zawngkhawm hi ngeingei e”.

Hih Khul thu tawh kisai-in ciinna, ciamtehna, a tuamtaum om a, Tibetgam,
Sengam, Tuikaangdung, Ciimnuai cih bangin kiciamteh tek hi. ‘Khul’ i cih bel
suanghawm, leihawm, leidum, Innkulh, khuakulh cihna hi-a, i pu i pate-in inn le lo a neih
ma, tualgal tawh a om lai-in a teenna munmun ah a buk theihtheina, singheng,
suangheeng kawma a bu hi-a khul cihbel a om kawikawi thei mah hi.
Pu le pate in lawki lai-in dawipi a thoih ciangin a phuisamna I ngaihsut
ciangin, ‘Khul’ pen Kalaymyo le ciimnuai kikal ah omleh kilawm hi. Ciimnuai pen
Saizang le Phaileng kikal ah om a, khuamun lui hi. Cimnuai khulpi (biakpiakna khul)
khat Balzang guam gun tunglam ah om gige lai hi.
“ Khimpi ziin ni’n, khapi kiatni’n,
Khawlkhipah khawl khen ah, khawlzang ah,
………………………………
khulvang ah hong suak ta teh,
……………………………”.
Pasian min lawhna Innsungpi biakna,
tualphui, bumlehna te ah kinei a,
“Ka khuhpi, ka phahpi, a kulhpi ka lungzai (suangpi),
Ka siampa, ka Pasian…”, cih phui kammal te ih nei hi.
[ NAULAK BEH TANGTHU ]4
2. MINAM TUAMTUAMTE PIANNA
Pong Kumpigam (Pong Kingdom)
A.D 80-1474 sungin Pong kumpi (Shante) in hong uk ngei-a, Bengalagam,
Sengam, Vietnamgam le Kawlgam Laizang phei pawlkhat haum hi. A kumpite in
Thailand Panin uk a, Pong kumpi khangsimna ah Zomite na ki hel hi. Hih pong kingdom
ah State 10, District 99 om a, state nambat 9na pen Zo kumpi gam (Zo Province) kici hi.
Zo kumpi gam sungah District 4 om a, Khangsei (Nagaland leh Manipur saklam teng)
Kathe-meitei, Kalay(Chindwin), leh Khampat hi in, Khampat pen nitumna lamah khuapi
pen, District Center ahih hi. Tua ahih manin ‘Zo’ cih pen tanglai pek a omsa, kumpigam
khat a makaih, a kizomsuksuk min hi ci-in ki ciamteh hi.
Ei leh Ei Ih Ki Lawhna Min
Pawlkhat in Zomite pianna pupi min Pu Zo hi-a, tua ii suan le khakte khempeuh
Zomi hi ci-in ciamteh uh a, khangsimna paipi zong Pu Zo pan in kipan sak uh hi.
Pawlkhat in Zomite mualtung ah ki teenga, mualtung pan ‘Zogam
ki ci-in, ih teenna mun min pua a ‘mualtung mite’ cihna in
‘Zomi’ kici hihang ci-a aciamteh om hi.
Pawlkhat te ciamtehna ah sangmangte khamtung ah hong paicil lai-in, note kua
suan hi-a napu min uh bang hiam, ci-a a na dot ciangin tangthu theizawdeuhte in kapu
uh ‘CIN HIL’ hong ci hi, ci uh hi. Tua manin Mikangte in amau’ lawh theih pen in Zomite
‘CHIN’ hong ci-a, I gam ‘CHIN HILL’ hong ci hi, ci pong uh hi.
Tua ahih manin khamtung gama a teeng mite ei le ei ‘CHIN’ a kici tatak omlo-in
‘Zomi’ ahih kei leh tua tawh akhiatna kibang, a ki zawitawnin kilo, kisim hi hang, cih
anuai-a bangin kilawhna tuamtuamte kimu thei hi.
(1)ZOMI -Tedim, Tonzang, Kalay khenkhat, Tamu khenkhat le India gam a
Khen khatte.
(2)LAI ZO -Falamgam a teeng te.
(3)LAI MI -Hakha & Thantlanggam a teeng te.
(4)ZO/CHO -Mindat le Kanpetletgam a teeng te.
[ NAULAK BEH TANGTHU ]5
(5)KHUMI -Paletwagam a teeng te .
(6)ACHO -Kawlgam khanglam zaanggam Zomi te.
(7)MIZO -Indiagam Aizawl State sunga teeng te .
(8)KUKI -Bengaladesh ,India, (Assam State ah Old Kukite, Manipur ah
New kukite ) kawlgam, Nagaland, Tonzanggam a teeng
Zomite.
(9)THADO -Kukite Thado minam akibang hi-a, amun leh amau’
deihna zui-a kikhen hi.
(10) MEITEI-Indiagam, Meitei uk sunga teeng te.
(11)NAGA -Indiagam Nagaland Le Sagaing Division leilu lam kuam ah
teeng hi.
(12)CHAUNG-Bangaladesh gam mualtungte ah teeng hi.
(13)YAO,MIEN, MYO, HMONG-Vietnam, Lao, Thai le Sengam mualtungte ah
tawmtawm teenguh hi.
Mite’ Hong Lawhna Min
Eite bangbang in min ki neisak talehang, apualam panin minamdang te’n hong
lawhna le hong ki sapna khattek omhi.
(1)CHIN -Kawlgam kumpi in hong ciamtehna min hi-a, zumthu cihte ah aki
zangh ih minam min hi.
(2)KHANG -Ih beh Kachin te hong sapna min hi.
(3)CHIANG -Yaw, Rakhin leh Shante hong sapna min hi.
(4)CHAW -Kayin te hong sapna min hi

Minam Hong Pianna
Zomi a kici diak, Tedim, Tonzang, Manipur, Khanti, Lesi, Homalin,Tamu le
Kalaygamsung a mite sungah zong teenna mun le mual zui-in ‘pau’ kilam danga, Minam
neu tuatuam in kilawhna hongpiang hi. Amunmun ah mun leh mual zui-in a tuamtuam
om a, 1962 kum a Tawlanzi kumpi hong khan ciangin, 1967/68 pawl in amunmun a
tangthu leh ngeina hong kan a, Tedim, Tonzang, Tamu le Kalaygam sunga Zomi a kici
diakte minam 10 in hong kipsak hi;
1. Saizang 6.Sihzang
2. Teizang 7.Zo
3. Dim 8.Thado-Kuki
4. Khuano 9.Hualngo
5. Guite 10.Tedim
(1) Saizang Mite’ Pianna
Mi masa te ciimnuai khua ah ateen lai-in, khuasung ah gamsaai kung pona
zaangtam khat om a, tua zaanga tengte amun min pua-in ‘Saizangte’ na kici uh a, a
nung sang ciangin tua pana apiang mite ‘Saizang minamte’ kici hi. Ciimnuai khua
hong siat ciangin tua Saizang khuamun ah kituah uha, tuapan hong khangkhia uh hi.
Teenna Khuate ; Saizang, Tualzang, Teeklui, Lailo, Thaangzang, Vongmual, Aipha,
Mualpi, Tuitawh, Thalmual, Phaiza, Zampi, Taleek, Hiangawn, Tuitang.
(2)Teizang Mite’ Pianna
Ciimnuai khua ah a kiteen lai-in, pawl khat meitei gun dungah lalsuk uha,
gunpika a tun ciangin Luikakhua ci-in na teeng uh hi. Khua zaangtual biakna pen
khualaizang a Paaangsing pi nuai suangtumpi khat gei ah bawl uh hi. Nitak
khuaphat, khatan ciangin naupangte tua suangpi phuang ah kimawl zeeel uh a,
naupang mang thei zeel hi.
Hong et phat uh ciangin tua suangpi nuai ah kuahawm khat om a, tua
sung pan in gulpi khat in naupang la thei zeel hi. Khua mite in thaang a siah leh
gulpi awk a, akaih uh leh a gulpi saulua in ki kaikhia zolo hi. Tua the a gulpi hong

pau-a, “Ka omna thuuk mahmah a, ka mei-in gun abaan hi, vansuangzawl ah kivial
hi, hong kai zo kei nuteh’ acih ciangin gulpi attan in a khuazangin a sa hawm uh hi.
Meigong nupi khat asa pialo-in, a lutang pia uh a, tua nitakin meigongnu
in bualtungkhua pan zin nih a nei hi. Nupinu in a gul lutang huan a, buhtei tawh a
zauh leh gul lutang hong pau-in : “ka mit nong sun kha deh” ci hi. Nupinu zong lauin
vokkuang ah bua hi.
Zankim tak ciangin ak lamdang khat hong khuanga, “zinte kha ve vua” ci
hi. Innteeknu lunghimawh in a khuapihte kiangah agen hang thudon lo uh hi.
Innteeknu in akkhuang a zakkik tak ciangin, aui tal le a zinte nih tawh pai khia in,
khuanawl a tunphet in huihpi nunga a khua kicim in a khuabup un sicip uh hi.
A zin tegeel akhua uh ah ciahsuak a, nupinu baangzang ah teeng hi.
Nupinu a gaisa in a pasal in a nusiat hi a, a uital tawh luika khua Baangzang khua
hong teen ciangin nau hong suak a, amin Suk Zo phuak hi. Naupang ong khan
ciangin tu a Mualbeem khuamun Teeipi phung khat ah hong teeng hi. Tua teeipi
paulam in Teeizang pau le minam hong piang khia hi.
NB: Ak khuan aw ciaptehna tuamtuam te:
“Ngente te khua kilawi, malzinte tai ta ve un”
“khuabe khua min in luan, alai-a nutate le zin tun aw na tai in” (Zote)
Baangzang khua ah nupi nu a nopsak sunga a la phuah:
(a) Luika khua men in vuk taleh,
Baangzang dawh in tam nalai hi e.
(b) Lianu Khat in khua vasaat ing,
Baangzang ah bansang ka gual hi e.
Teenna Khuate: Mualbeem, Zangzawl, Dakdung, Buan, Heilei, Suangphei, Sim
Suangzang, Langzang, Pangsak, Zangtui, Mualnuam, Gawsing, Tuipi, Pangzang,
Keltal, Luangel, Saipimual, Lingthuk, Vaikhuamun, Sialtui, Fartlang.

(3) Dim Mite’ Pianna
Ciimnuai khua panin pawlkhat in Geeltui khua hong saat a, tagah Thang
Ho leh Lian Do te unau hong nuamsa hi, ci-in ki ciamteh hi. Geeltui panin pawlkhat
in Dimpi khua hong saat a, Dimpi pan Dimlo ah pawlkhat hong peem in, tua Dimpi,
Dimlo pan a hong khangkhia teng Dim minam kici hi.
Teenna khuate: Dimpi, Dimlo, Sezang, Laitui, Tuicinlui, Tungzang, Suanghoih, Mal
Suangzang, Tedim, Pyidawth, Kalaymyo.
(4) Khuano Mite’ Pianna
Ciimnuai pan geeltui, Dimpi a teengte lakpan in Suante pawlkhat in Sasih
khua saat hi. Inn(7) bek pha-a, Tawmno cik tengden ahih manin khuano a kici pai
suak ahi hi. Sasih khua pan a khangkhiate khuano mite kici uh a, tua pan Phunom
khua hong zuan uh hi.
Teenna khuate: Zung, Phunom, Thangnuai, suangpi, Tuisau, Laibung, Tuivial,
Pimpih, Ngalzang, Tampi, Cingpikot, Muallum, Vando, Dimzang, Pyidawtha,
Nawikai, Dolluang,Mualnuam,Budiman,Lalta, Khuabem, Tuilang,Lunmual, Phaileng,
(5) Guite mite’ Pianna
Ciimnuai ah Pu Song Thu Suan Thadogam luah Aisan gui Sek Thah in a zi
ta nei theilo ahihmanin apa nota nu Nem Nep(Nepbuk) tawh om khawm hi. Nau gil
hong neih ciangin a zi pi lungkim nangin a pi-in ngaihsutna khat hongngah a, aktui
tang(2) la in, akong khang singheeng sung khat ah koih hi. Khat vei akhua-upate in
a et leh aktui tang (2) muhi. La in khathuan a a ciap leh “kha ei” ci uh hi. A tangkhat
om lai pen a taang beem tung nizangkapna ah koih sakhi.
A Sanggam nunau hong suak tak ciangin, a zipi theih loh kal in beem
tunga aktuila khia in, a naungeek koih a, “beem tungah nau kap,i aktui keuh hi’n
teh” ci-in azipi lasak hi. Tua ciangin a khua-upate sam kik in,nizang kapna pan a
[ NAULAK BEH TANGTHU ]9
kingah cihna in a min Nitui Nigui”GUITE” phuak uh hi. Guite suan le khak te guite
minam kici-a, laamzang,Vangteh pan hong khangto in India gam dong tung hi.(Ni gui
ta upa Guite hi’n tapa nauzaw Ni Vang tate munluah, Zil om,Naulak..unaute ahih hi.
Anaute Phiam Phu le Vang Suk tawh unau khat a a ciamteh zong omlai hi.
Teena khuate : Vangteh, pakzang,Tuizang, Thaangsan, Haiciin, Tuimui,
Tuimang, Pangmual,Tongciin, selbung, Sekpi, Vaivet, Suangbem
(6) Sihzang Mite’ Pianna
Ciimnuai khua ah pawl khat sihkhuuk omna zang khat ah teeng uh a, tua
pan a hong khangte Sihzang mi kicihi. Tua pan Thuantak hong saat uha, tu-a
sihzanggam sung tengah hong teeng uh hi hi.
Teenna khuate: Thuklai, Khuasak,buanman, Lophei, Bung,
Zongal,Voklak, Pumva, Theiizang, Dolluang, Suangdawh, Takkhawl.
(7) Zote’Pianna
Ciimnuai khuapanin Pu Hang Hil makai in TungNung,Lian Zaw, te
tawh Baalzang khua saat uh hi. Baalzang khua pen mual dawn zopi lak ah om ahih
manin, tuapan a piangte”Zote”Kici a,minam min hong suak hi.
Teenna khuate: Paitu, Haimual, Tualmu, Khuadai, Bumzang, Salzang, Takzang,
Phuntong, Sialthaw, Lamthang, Buangzawl, Mimbil, Khamzang, Gamngai,Lungtak,
Sialmawng, Anlun,Geelmual, Khianglam
Talzang,Phaidim,Thauthe,Maulawn,Khuamun,Lomzang, Seksih, Haipi, Buangmual
,Khuaivum, Sialmei, Bizang,,Vanlai,Thenzang,Sialthawzang, Tuigialzang,Tuilam.

(8) Thado-kukite’ Pianna
Ciimnuai Khua pan pawl khat gun gal nitumna lam Tuimu,Nuamkhua,
Ankhum, Tuithang, Tungzang, Ngalbual, Lalta,Tangkhawng, Zampi, Mualpi cihte ah
teeng to in India gam dong na tung hi. Thado-kukite pen minamkhat, pau namkhat,
ngeina khat hinapi,pawlkhat thado inkilo uh a, pawlkhat KUKI kici uh hi. Guite pianna
Pu Sek Thah in a nung sang ciangin azi pi tawh aneih tapate panin Thado namte
piang hi.
Thado akicite in amau pen apupi uh Thado min tawh kilo in ki ciamteh hi. Kuki
akicite in amau pen Zomi khem peuh huam a i min hi ci-in ciamteh uh hi.
Teenna khuate: Hangken, Sebawk, Khuangkhan, Thangsih, Bualzang,
Hiangzang, Singpial, Tangsit, Balbil, Suangpeek, Halkom, Siallup, Sihpeek,
Khuamnuuai, Khuatei, Zonglawn, Aisih, Mawngzang, Pawnpi, Mangkuh, Sulpi.
(9) Hualngo mite pian na
Pu Thlapa in Kachingam tawn in a tap lusei-a tawh Khampat ah hong
teenga, tua pan Falamgam suumpi khua ah lal hi. Lusei-a tate sungpan Pu Hualngo
le khak te Hualngo mi kici-a, Falam, Tedim, Tonzang gamgi dung teng ah teeng uh
hi.
Teenna Khuate:Darkhai, Bapi,Bukphir, Ngente, Zimpi, Zimte, Thinghlei,
Tuidil, Dampi, Vutbuak, Haimual, Kawilam.
[ NAULAK BEH TANGTHU ]11
(10) Tedim mite’ Pianna
Tedimte (Tedim clan) ci-in a tuung lam in kua mah om tuam lo hi. Hun
hong sawt toto a Pu Kam Hau in Tedim hongluah ciangin tua laitak a ateengsa mi
nam(7) Saizang,Teizang, Dim, Guite, Zo,Thahdo-kuki, Vaiphei (Hual Ngo) te
sungpanin pautaang (commong language TEDIM ngeina hongpiang khia hi. Tua
ahih main Tedim pau pen a neituam omlo-a akitaanga ih neih vek ahi hi.
Hih minam(7) sungah Ngeina Tatzia tawh kisai a bulpi (3) Teizang, Dim,
Zo om a, tua teng sungpan ngeina taang TEDIM ngeina hongpianga, hih zong i
taaangneih mah hi hi.
Tua ahih manin minam tuamtuam kigawmte Tedim hong teen ciang, tua pan
pautaag-TEDIM pau, ngeina taang-TEDIM ngeina hong pian aki pan kuama ai tuam
hilo-in, Zomi akici deuh minam(clan) 10 te ki gawmna ahi hi.
Mangkang te hong khanma in Tedim ah Pu Kam Hau’galmatte simloh beh nampi
20 te teeng khawmin,pautaang, ngeina taang zang khawm thei hi, ci-inki ciamteh hi.
Tua beh te:
(1)Sukte (2)Guite (3)Thahdo (4)Vaiphei
(5)Khuangzang (6)Manlun (7)Mantuang (8)Munluah
(9)Zilom (10)Naulak (11)Hatzaw (12)Hatlang
(13)Lethil (14)Bawmkhai (15) Buansing (16)Valte
(17)Hangluah (18)Tapsak (19)Gualnam (20)Tawmbing
Tedim khua inn 300 aphak laitak (AD-1810) khit ciangin Pu Kam Hau (sukte)
makai in Pu Khoi Lam (Hatzaw) leh Pu Mang Gin (Hatlang) te tawh KAM HAU
UPADI nabawl-a, Tedimgam taangpi a ki-ukna hi. Vaihawm upate lak ah Thawmte,
naulak(Zil Om), Lethil, Samte behteng kihel hi.

3.BEH NAM TUAMTUAM TE PIANNA
Ciimnuai, Geeltui, Kalzang, Saizang, Dimpi Khuate panin mite hongpung hong
khanga, a unau, a innkuanleh beh tuamtuam kipawlin in (10) bang aisan khawmin, ai
a phat leh khuasaat in gam hong zong tek uh hi. Tua banga hong kikhen thang
ciangin amakai penmin khat peuh pua in kisam uh a, nungsang ciang, tua pa suan le
khakte Phung khat, Beh khat hongsuak uh hi. Hih bang danin mihing min, kipahtawi,
kisehpho na tawh kisap kilawhna min peuh pua in Beh min piang a, Zomite sungah
anuai-a bang danin beh hong om hi. Tulpi ut manin zong beh kikhenna piang
sawnlai hi.
A (31)Hangluah (73)Khuptong
(1) A-gal (32)Hangman (74)Khupvung
(2) A-mei (33)Hangnung (75)Kiikai
(3) Ainam (34)Hangsawk (76)Kilte
(4) Baite (35)Hangsing (77)Kimlai
(5) Bawmkhai (36)Hangvung (78)Kipgen
(6) Bawngmei (37)Hangzo (79)Kipmang
(7) Biangtung (38)Hangpa (80)Kimlel
(8) Bocung (39)Hatlang (81)Lahtawng
(9) Buansing (40)Hatlei (82)Lamhau
(10) Charkhik (41)Hatzaw (83)Lamkai
(11) Charleng (42)Hausing (84)Laita
(12) Charput (43)Hauzel (85)Lampho
(13) Chongluai(Tongluai)(44)Haukip (86)Lamtan
(14) Chongput(songput) (45)Haulai (87)Lang-el
(15) Chopor (46)Haunam (88)Lawng
(16) Daitawng (47)Haunung (89)Leivang
(17) Dursu (48)Hauthang (90)Lenteng
(18) Dongel (49)Hautual (91)Lenthang
[ NAULAK BEH TANGTHU ]13
(19) Dong-ul (50)Hawlhang (92)Let-hil
(20) Dopmul (51)Hawlthang (93)Lianzaw
(21) Dosel (52)Holte (94)Luahlang
(22) Dothuk (53)Hilsia (95)Luhphaw
(23) Duhlian (54)Hinnung (96)Luhtai
(24) Elsing (55)Huba (97)Lunkhel
(25) Gangte (56)Innpi (98)Lunkim
(26) Gualhang (57)Innsun (99)Lunmun
(27) Gualnam(Hualnam) (58)Kawllak (100)Luphong
(28) Guite(Vuite) (59)Kawlni (101)Maibung
(29) Gunsung (60)Kawngte (102)Maineu
(30) Halkik (61)Khallun (103)Mangson
(62)Khaman (104)Mangtong
(63)Khilsik (105)Mangvuk
(64)Khelkik (106)Mangvung
(65)Khualun (107)Manlun
(66)Khuangdal (108) Mangtuang
(67)Khuanghau (109)Mate
(68)Khuangthang (110)Matmang
(69)Khuaphil (111)Matsing
(70)Khupmu (112)Milun
(71)Khupno (113)Mimvak
(72)Khupson (114)Mitsum
Mualkhai Singngul
Mualsun Singsei
Mulpi Singsuan
Munluah
Muangsing Singvum
Mungzong Sinte
Munsuang Sithoh(sithlhou)
[ NAULAK BEH TANGTHU ]14
Munsuan Sonchuang(Santuang)
NamThang Songlam
Nanzo Songlum
Naulak Songphut
Neihsial Songtut
Neihgup Sonna
Neihlut Sote
Nekgen Suahsia
Nangzaw Suanman
Ngaihte Suante
Ngaman Suantak
Ngawnte Suanzong
Nungzawng Suksak
Ngotual Sukte
Ngengu Sumniang
Pante
Pape
Phaipi
Phanai
Phiamphu(Siampu)
Puakhil
Phutlun
Phualte
Ralte(Lalte,Valte)
Sailo
Sankhup
Samte
Solnitang
Sektah(Sektek)
Selmang

Senchong
Senlun
Senlut
Siahliap
Siahtak
Siamsuang
Taithul Thatgui
Taitom Thatlang
Thanghau Thatmun
Tangpua Thaute
Thangsau Thawmte
Taptah Tohing
Taukon Tomu
Tavai Tonlun
Tawmbing Tonmang
Tawtak Tonsing
Teilok Tualnuam
Tekhrang Tuidim
Telngawk Tuisuam
Tellang Tunglut
Telngawk Tungnung
Telsing Tungte
Telthang
Telvung
Thado
Thahthang
Thangcar
Thangman
Thangnawk

Thangniang
Thangom
Thangpum
Va-ek
Vahui
Vaiphei
Valte
Vangaw
Vangkom
Vanglok
Vangsuk
Vokmai
Vomlong
Vuilleng
Vungluh
Vungthang
Zahlang
Zahlut
Zawngbe
Zamang
Zawnggil
Zawngkai
Zilom
Zuisang
Zote
Zongthang

KHUA TUAMTUAMTE KISAATNA
Mangkangte hongkhanma in, Tedimgam le Tonzanggam ki gawm pen anuai-a
bangin khenthuminki-uk hi.
1. Kam Hau gam-Tedim lei tawhtan le Laitui saksiah, tu laitaka Tedimgam le
Tonzanggam teng huam hi. Tdim le Tozang innpi pan ki-uk hi.
2. Sukte gam –Tedimlei tawhtan nuaisiahleh gungal Kaptel Khangsiah, tu
laitaka, Tedim gam sung teng huam hi. Saizang innpi pan ki-uk hi.
3. Sihzang gam –Tu laitak a Tedim gam sung sihzang kual teng huam hi.
Akhuakhua a ukpi te in uk hi.
Kam Hau Gamsung Khuasat Kumte
(Innpi laibu a a kiciamtehna bang)
MEITEI GUN NISUAHNA LAM KHUATE
No. Khuamin, Satkum, Thupiak
1.Lamzang || Kam Hau
2.Gawng 1885 Kam Hau
3.Lailo 1886 Kam Hau
4.Tuilang 1885 Hau Cin Khup
5.Tualzang 1900 Hau Cin Khup
6.Laitui 1884 Hau Cin Khup
7.Teeklui 1919 Hau Cin Khup
8.Sezang 1901 Hau Cin Khup
9.Valvum || Hau Cin Khup
10.Ngennung 1890 Hau Cin Khup
11.Haupi 1889 Kam Hau
12.Kahgen || Khua Cin
13.Vongmual 1904 Khua Cin
14.Zozang || Khua Cin
[ NAULAK BEH TANGTHU ]18
15.Thangzang 1922 Khua Cin
16.Bumzang 1913 Khua Cin
17.Khuadai 1911 Khua Cin
18.Tualmu Kam hau khanma kum 200lai
19.Mawngken 1899 Hau Cin Khup
20.Gamngai 1775 Hau Cin Khup
21.Gelzang 1910 Hau Cin Khup
22.Lomzang Kam Hau Khanma
23.Taakzang || Kam Hau
24.Salzang || Kam Hau
25.Phuntong || Kam Hau
26.Tonzang 1886 Khua Cin
27.Phaitu || Khua Cin
28.Tuitum || Khua Cin
29.Sial Mawng || Khua Cin
30.Lungtak || Khua Cin
31.Khamzang || Khua Cin
32.Khianglam || Hau Cin Khup
33.Geemual || Kam Hau
34.Khuamun || Hau Cin Khup
35.Mualpi 1902 Hau Cin Khup
36.Anlun || ||
37.Taakzang 1912 Hau Cin Khup
38.Langphun 1912 Hau Cin Khup
39.Senam || Khua Cin
40.Khuangkhan || Khua Cin
41.Lennakot || Khua Cin
42.Sihpee 1901 Hau Cin Khup
43.Tangsiat 1915 Hau Cin Khup
44.Hiangzang 1891 Hau Cin Khup
[ NAULAK BEH TANGTHU ]19
45.Hawlkom 1916 Hau Cin Khup
46.Tuilaam 1896 hau Cin Khup
47.Khumnuai || ||
48.Kikhan 1899 Hau Cin Khup
49.Phaidim || Hau Cin Khup
50.Thauthe || Khua Cin
51.Hangken || ||
52.Suangpeek 1901 Hau Cin Khup
53.Thangsih 1919 Hau Cin Khup
54.Khiangkan 1925 Hau Cin Khup
55.Bualkuang 1920 Hau Cin Khup
56.Seelsih 1902 ||
57.Mimbil 1894 ||
58.Sialthaw 1916 ||
59.Lamthang 1920 ||
60.Mawnglang 1915 ||
MEITEI GUN NITUMNA LAM KHUATE
No. KHUAMIN SAATKUM THUPIAK
61.Laitui. Mikang khanma kum(10)
62.Muizawl (8)
63.tongsial 1986 Hau Cin Khup
64.Cingpikot 1896


65.Tuicinlui 1896
66.Mualnuam 1897
67.Guasing 1923
68.Phaiza 1890
69.Thalmual 1898
70.Tuithang 1886
71.Tungang 1899
72.Buanli 1899
73.Ngalbual 1901
74.Suangsang 1902
75.Lalta 1922
76.Talek 1912
77.Zampi 1906
78.Luangel 1899
79.Tuimang 1896
80.Saipimual 1923
81.Mauvom 1897
82.Vaivet 1897
83.Tuimui 1901
84.Selbung 1894
85.Haiciin 1894
86. Lezang 1895
87.Anlang 1896
Hau Cin Khup


88.Gamlai 1915
89.Khuaimua l1925
90.Tuipi 1888
91.Pangzang 1925
92.Keeltal 1917
93.Tuitang 1920
94.Mualkawi 1906
95.Seitual 1917
97.Singgial 1912
98.Kansau 1902
99.Khuadam 1901
100.Vanglai 1896
101.Khuaivum 1894
102.Aisih 1894
103.Phaisat 1897
104.Sialmei 1919
105.Bizang 1896
106.Haipi 1907
107.Buangmual 1895
108.Tualkhiang 1894
109.Bualtal 1895
110.Losau 1893
111.Tongciin 1895
112.Suangbeem 1895
Hau Cin Khup
[ NAULAK BEH TANGTHU ]
22
NAULAKTE PIANNA
1.Naulak Beh Min
Pu Do El in Tapa 3 nei-a a u pen in inn mun logam teng luah ahih manin
“MUNLUAH” kici-in, anaulai pen zil tui ngaak in omsak ahih manin “ZIL-OM” kici-a, anu
tum pen u le nau te kiangah tengsak ahih manin “NAULAK” kici hi.mi taktak min hi lo-in
kilawhna min hi. Ci-a a ciingpawl khat om hi.
Ahih zongin pawl khatte ciapteh na ah ami’ mintaktak mah hi-a, Pu Naulak in a
tapa u bel Pu El Thuam inn luah sak in, Dimpi khua ah zong Hausa seem pah in siah
kaai hi, ci-in a ciamteh zong om hi.
Hih thu ah Pu El Thuam na gina mahmah a, la tampi a phuakte tu dongin Naulak
beh lapi in kizang hi. Kalzang Suan Kai tawh a khan kituak hi. El Thuam pen Naulak
Hausa (5) dongki zom hi. A lapite patna ah, “Mimbang pianna Dimtui vangkhua …”Pu
Nalak ta Pu El Thuam, innpiluah Hausa ahihna hong kilanghi. Tuhun in Munluah, Zil
Om, Nau Lak te kituam lawh khol nawnlo in, apung pen ahih Naulak min tawh
amunmun ahkihuai ki uap uh hi.

Dimpi Khua Saatna
Dimpi khua tual phuaisamna ah, “Siam Suang khuasaat, Hatzaw khuasaat, Nam
Thang khuasaat…”na kici hi. Tual phuaisamna pen khuasaat te min kilo hi-a, Siam
Suang pen Naulakte’ Pu hi: Hatzawte’ pu hi: Nam Thang pen gualnamte’ pu hi, ci-in na
kiciamteh ahihmanin, Dimpi khuasaat pen Naulak, Hatzaw, Gualnam beh te ahihna
kician hi. Hong tung kik beh tuamtuam te tawh khuasaat cil lai in mi 188 pha-a tualbiak
ciangin sabak 188 kipia hi.
Dimlo Khua Saatna
Dimpi khua ah gualnamte hong thahat ciangin, Pu El Thuam pan khang 7 na Pu
Khup Vungh in in Dimlo khua saat in Naulak innpi naluah hi, ci-in ciamteh hi. Khup
Vungh zi pen Muang Suan sanggamnu hi-a, a sungta in Dimpi pana alo zuatna uh ah
teeng pah ahih manin “Dimlo
ki ci hi.
Pu El Thuam’ Gamgi
Vangteh leh Dimpi ki kal mual pai to Laupi mual kici in, Thangmual man to
hi.Thangmual dung zui to-in Thangsan mual ah, Zalui mansuk in, tua pan kah to in
Guamual ah, Guamual paisuak zui-in Zawm mual ah Sialtang lui tawh ki mat hi.
Naulak Leh Thangho
Naulak Tualphui-ah, “Ciimnuai, Geeltui, Khuangen, Sasih, Dimpi,…,” Kalzang,…,
ci-in kipan hi.
Thang Ho leh Lian Do pen Ciimnuai pan geeltui, Dimpi ah teengin, alutang uh
dimpi khua naulak te Han ah om hi, kici hi.
Thang Ho pen zi neilo-in si a ,Lian do in zi nei-in, a zi’Min Neih Tong (Neichong)
kici hi. Lian Do in Daal lamdang khat nei-a, sial(30) tawh Vanleeng khua ah zuak hi.
Lailen khua te’n a sial a deih gawh manin that hi.A lutang naulak te’n la-in, Dimpi han ah
Thang Ho aa tawh vui hi. Lian Do’gamh Naulak te’n Songla(tonlapi)in nei hi. Thang Ho
leh Lian Do pana piang sumtawng lui nek lam ah om hi. Tangthu sung a “a gamh a go
[ NAULAK BEH TANGTHU ]
24
te lei ah phum” cih thu tawh kizom in Suangpi khua mi khat in tua van gil phumna
mukha ngei hi ci-in Captian Ngul Za Thang a khan lai in gen ngei hi.(VKM)
“Ciimnuai A Sa Kibaak, Geeltui Ah Kithuk”
Thang Ho leh Lian Do, Ciimnuai ah a teenlai, a tagah laitak, a ni bek a it om a,a
nuntakna uh gen thei mahmah in haksa mahmah hi. Khat vei a khua sungah sialpi khat
kigo a, a mau unau zong akiang khawngah a va daakdaak leh, papi khat in asial
kheguh khat sattan in “no unau in hih saguh ciahpih unla huan un” ci-in pia hi. Amau
unau zong nuam mahmah aa ciahpah in a saguh huan pah liingliing uh hi.
Thang Ho leh Lian Do, Ciimnuai pan Geeltui hong lal ciangin hong hau pha
mahmah uh hi. Tua ciangin a neu lai-a Ciimnuai khua-a ahehpih saguh a pia pa phawk
kik in sam hi. An lim theithei huanin, sagawh in zu le sa tawh zindo hi.
Lian Do in a zi’kiangah, “A sa hongpiak saguh bawk hi, a tak nemnem na pia aw
NeihTong aw” ci-in an lim ci tak in lungdam koh na bawl hi. Tua ahih manin thu ciin in tu
dong kinei hi.
Thang Ho leh Lian do, Geeltui khua ah hong nopsak ciangin la phuak a:
a) ♥ Ka tun nu’n kuangpi hong khup e,
nuai a muan lei suak ta ding aw e.
b) Nuai a muan lei suak ta ding aw e,
ni nu’n dalgua bang hong hah ta e
a) ♥ Ni nu’n dal gua bang ahah hi e.
Geeltui ah ni bang ka lun hi e.
b) Geeltui kam kei sa vungvung e,
Khuathang vaipi (phuipi) a pal bang ka nan aw.


2.NAULAK KHANGGUI PAIPI
Khangsim Na Paipi Kipsak Na
Naulak beh tangthu le khangsimna amun mun ah kikan kiciamteh tek a, gam bup
beh kikhop le kikup khawmna a ki hanciamnciam hangin haksatna tuamtuam te
hangtawh ki hih zo lo hi.
1976 kum ciangin Pu Son Cin Lian M.P (Tedim), Pu J.Gin Za Tuang(Tedim) le
Rev.Cin Lian Sum (Tungzang) teng makai in Tungzang khua ah a KHAT veina gambup
Naulak beh kikhoppi, Oct,6-8 1976 sung nuamtakin kinei hi.
Khua 30 val pan tangthu a kan le a uuk makaite hong pai a, ni(3) sung sun le zan
in adawldawl in kikupna kinei hi. Pu Son Cin Lian in beh tuamtuamte le naulakte
kizopna zia teng hong suut hi.Pu.J.Gin Za Tuang in Pu Zo pan Pu Cin Hil, Zomite Cin hil
suante hong ki cihna teng hong suut hi. Rev.Cin Lian Sum in Adam khang pan Naulak
khang dong kizopna, a san huai thei pen ding Naulakte khang paipi, naulakte teenna
leh tangthu tuamtuamte kicing takin kikum uh hi.
Ni(3) sung nakpi taka kikup na a kineih khit ciangin a nuai-a teng thukim na khen
tatna kinei hi.
1. Naulak beh khang paipi leh suan le khak te teenna khuate kikip sak hi.
2. Khangsimna gualhna ah Naulak tungsiah Cin Hil, Zo cihte buaipih lo-a,Naulak
bek pan gualh ding ki thukim hi.
3. EIKHANG-BAWNG ciatciat i kaatna tek pan zom-a, i KHANG-TANGTHU ciat, i
kan I suut tek ding ki thukim hi.
4. Naulak, Zil-Om, Munluah pen min kiphuak,ki lawhna bek in sang lo-a, mi
mahmah sangphot uh a, khang paipi nambat KHAT a koih pah ding ki thukim hi.
5. Hih khang simna pai pi mualsuang khat bawl-a,Tungzang khua ah phuh ding ki
thu kim hi.
6. Athu a kicinga i ngah zawh hun cianga Naulak beh khang-tangthu leh khangsimnate
lai bupi khat a bawl ding ki thukim hi.
Hih khang-simna paipi kipsak a thu kikupna khempeuh akizawh ni(8-10-1976) ni-in
Thukimna Sialpi khat kigo-a, Naulak u zaw Khanggui paipi a innpi, Tungzang khua Ngul
Khua Kham te’n inn ah kine hi. Pupa te’n lapite sa-in ,laphuak in nuam kisa mahmah hi.

K
H
A
N
G
PA MIN TATE’ MIN SUAN LE KHAAK TE’ TEENNA KHUATE
1.
2.
3.
4.
5.
ZO
CIN HIL
DO EL
NAULAKEl
Thuam-
Lak Mang
Mat Sing
Lim Vungh
1 Mun Luah
2 Zil-Om
3 NAULAK
1 El Thuam
2 Luh Song
1 Lak Mang
2 Tuah Hil
3 Hil Suang
4 Thuam Lai
1 Mat Sing
2 Hen Go
1 Lim Vungh
2 Sing En
3 Suak Thang
1 Lim Ai
2 Hen Zom
-Kaalzang ah teeng hi.
-Zilkhuuk ah teeng hi.
-Dimpi ah teeng hi.
-Tuimui, Pangmual, Cikha,
(Indiagam Aizawl uk sungah tam pen)
-Tedim, Tonzang, Kansau, Singgial,Tuitum,
Gamlai,
-Suangpi, Tuisau, Khiangzang, Taaklaam,
Sim-Suangzang, Mualbeem, Ngennung,
-Dimpi, Zung, Phunom
-Indiagam Phaipi uk sungah tam pen
-Dimlo, Tuithang, Vutbuak
-Dimlo, Sezang, Ngalbual, Kaihlaam,
Simzawl, Hansiip, Saibual
-Dimlo,Sezang, Tuithang

6.
7.
8.
9.
10
.
11
Lim Ai-
KhupVungh
Go Kim-
Vungh Do-
Kim Tuang
Teel Khum
1 Khup Vungh
2 Vungh Luah
1 Go Kim
2 Vungh Tong
1 Vungh Do
2 Nuam Khum
1 Kim Tuang
2 Dou Thang
1 Teel Khum
2 Tuang Thang
3 Thang Ziam
4 Thang Lun
1 Tuang Kai
2 Vungh Tuang
3 Vungh Eng
-Phunom, Suangpi, Thaangnuai, Laibung,
Pimpih,Tuisau, Tuivial, Mualluum
-Tungzang,Laitui, dimlo, Sezang, Tedim,
Kalaymyo,Pyidawtha,sialsih, Hiangmun
-Dimpi, Zung, Laibung, Muallluum,
Cingpikot,Thlantlang, Pimpih, Ngalzang
Kalaymyo
-Tungzang, Suanghoih, Mal-Suangzang,
Cikha, Dimlo, Sezang, Tedim, Tuicinlui,
Kalaymyo, Anlang, Gamlai,Tongsial,
Thalmual, Theizang, Hiangmun,
Mimbungh,Sialsih, Tonzang
-Ngennung, Gawng, Taaklaam,
Khiangzang,
-Tedim, Tahan, Singzung, Tuicinlui
-
-Tungzang, Suanghoih, Khuadam,
Tuithang, Mal-Suangzang
-Haupi, Tongsial,
Pangzang,Tuipi,Ngennuung
- Tuicinlui

12
13
14
15
16
17
18
.
19
.
Tuang Kai
Khum Mang
Don Mang
Mang Kham
Mang Ngul
On Khua Zel
NgulKhuaKam
Zel En Pau
1 Khum Mang
2 Eng On
3 Khum Tawn
1 Don Mang
2 Tawn En
3 Dou thang
1 Mang Kham
2 Sing Vungh
3 On Phung
1 Mang Ngul
2 Vungh Gin
1 On Khua Zel
1NgulKhua
Kam
2VunghZaLang
h
1 Zel En Pau
1 Kam Za Mung
-Anlang,Tedim,Kalaymyo
-Tungzang, suanghoih, Tuicinlui
-Tungzang
-Tungzang
-Tungzang
-Tungzang
-Tungzang
-Tungzang

Naulak Beh Tuul
Zo ngeina ah beh khat, gui khat, gamh kitomkhat pen ‘Tull’ khat kici hi. Tua beh
tuul pen a kipatcilin innpi innluah pa in tawi hi. Tuul a kikhen mateng (beh a kikat luat
mateng) Tua behtull pen beh innpi zaamna zui-in kiluah suksuk hi. Nidang lai-in unau
pasal kicingte in khuasat-in teeng khawm uh a, tua ah Pa ahih kei leh u bel in khua
hausa leh beh namtuul tawi thei uh hi. A khang khangin kiluah suk a, hun khat ciangin
hausa nasep pen pil na siamna hong kisam ahih manin hausa leh tuul nasep
hongkikhenta hi. Ahi zongin behtuul (namtuul) pen i luahna tawh na tonkhawm hi.
Naulak beh tul tawh kisai-in khang tangthu kante ciaptehna ah Pu El Thuam pan
in u zaw in tuul a tawi suk, Naulak pan khang (5) na Pu Lim Vungh in tuul a tawi laitak in
si hi. Pu Lim Vungh’tate naupang lai-a tuul tawi thei om loo ahih manin anaupa Pu Sing
En in tuul na tawi hi.
Pu Sing en a kipan tuul na zaam suksuk a, khat vei tuulpi akisap leh tuulpipa
sazuk thaang vilnop hun tawhkituak hi. Tuulpipa in sazukthang vildinga a naute asawl
leh kuamah utlo hi. Tuulpi pa inn kua mah pai ngamkei na in the ci-in, “no pai vua leh”
ci-a a tuul bawm tawh a den leh anaute khat pai tak pi in vathoih sak hi. Tua-a kipan Pu
Vungh tong bang kua ah tuul khiat suak hi ci-in kiciamteh hi. Hih tuul pen Laitui khua Pu
Kham Lian – Pu Vungh Khua Pau baangkua ah kizom hi.
Pa Vungh Tong Suan, Pu Naulakte tawh tuul kikhenna hongpianghi. Laitui tuul
Pau Za Go’genna ah; Pu Dongh Khup in a zima tawh Go Zam, Kham Lian, Kham Vialte
aneih khit ciangin a zi si hi. Tua ciangin dimlo a Tual tung-naulakte Pi en Niang tawh
kiteenga, Pu Gin Awn leh Numei khat a neih khit ciangin Pu Dongh Khup si-a. “Nong
mak uh hi” ci-in pia nuamlo hi. Tua laitak in Sezang khua ah En Son tong nuamin Laitui
tuul a vasap leh “En Niang”Khimua hong pia phot un” ci-in paipah lo hi. Tua hangin
Dimlo khua te tuul khiat suak a Pu Loh Awn Tuul tawisak in sialsun sak a, tua a kipan
Dimlote inn a tuul khiat a ngahsuak uh hi.

NAULAKTE SIM LE MAL AH KIKHEN NA
Dimlo Khua Pan Galtai
Pu Go Kim le Pu Vungh Tong a khangno lai, Dimlo khua-a ateen lai un
khuakhung Hawmpah thalpi tung khat ah vakhu bu khat hawi uh hi. Ni khat ni’n a
punote Langh Thang le Langh Hang (Hatlangte) in na laaksak uh hi. Go Kim le Vungh
Tong, a pute inn a sawmgiak hi-a Vakhubu uh pute laak a theih ciangin heh mahmah uh
ahih manin, a pute’ innliim nauluai sunga puandum dok a a taipih leh a puandum tawh
naungeek khat kituun ahih manin anaungeek suangphah tungah kia in si hi.
A pute heh mahmah ahih manin zankimtak ciangin a tute a thah theih na ding ai
san a, a mau unau a pute haam a sawmgiak ahih manin a zaak ciangin lau a, zan tai uh
hi. A beh te Luh Song le Hen Go’ suante zawn in gal hong tai uh hi. Khen nih kisuah in
pawl khat pen Pu Luh Song le Hen Go te makai in Saizang khua taw gunpi ngap toh
mun pan ngap tan in gun gal kai uh hi.
Pawl khat leuleu Pu Go Kim le Vungh Tong makai in, a sawm giak na haam
tunga a sanggam pa khat uh a zotsim na lamteng un, guahpi hong zupak a, gunpi pen
ngapsuk pan ngap ding acih leh tui hong san a ngap ngam paklo-in akhawl uh le
tuikhang hong kizom suak ahih manin ngap tan zo nawn lo-in gunpika ah phaibu lam in
teng phot uh hi.
Luh Song le Hen Go te pawlin Buanli taang,Zampi taang cih bangah ngak zel
paizel uh a, Ngurte tlang panin Pu Luh Songte ciaugal kai a Aizawl gam tung uh hi. Pu
Hen Go te Malgam manawh in Phaipi gam tung uh hi. “Unau pate sing zangle sing dang
akikhen, behiang kumkua in ki mukik zo nawn lo”a cih hi pan hong pianga, tu dongin
sim le mal ah a ki khen kisuak hi.
Vungh Tong le Go Kimte Saizang khuataw ah teeng suak (kum1 leh lang sung
bang kici) a, tongin hi bangin la na phuak uh hi.
 -Thang gunpi kan in lel tangh, phaibuk nuai a phusial kasut, kei ei sawm taang
bang thee’ng
 -Si le hing laak maisuan ing, khuangging lama phusial kasut, han min ka sial hi
ee.

Tua laitak in Saizang khua ah Gualnam-Luisuk Phung mang te hausa hi. Hausa nu
in akhuataw gunpi kaa a meikhukhu amuh ciangin, “I khua taw phaibuk ah mi om ding
hi,va la un. Kung mui zong lumbawng puasak nuam hanga,Lusum zong biingin zom
hi.hang” ci-in samsak hi.Amau zong zui-in tosa in, a liangtak kai hi.
Go Kim le Vungh Tong galhang mahmah ahih manin Saizang te’n ado do,
Kilzang galdo pih in zopah ahih manin hi bangin lana phuak hi.
 -Kilzang ka do sa vungvung,sau kuam nuai-a anamtem ka tawi, lak mai luh kei
hing e.
 -Zan khat in khua kua suan ing, mang teng that ing khua phei lam ah Suangzang
ah liit ing e.
Tua ciangin apu Saizang hausate in “bangdeih pen nei vua” ci-a a dot ciangin “Dimlo
khua luah kik nuam ung” na ci hi. Tua ciangin hih bangin aisanna bawl hi.Inntual phung
nuai ah biphuah koih a, biphuah le phung kikal ah tehlop-thaang koih hi. Hih bangin
phuisam a: “Dimlokhua la zo takpi hen nei cih leh zusa kitheng paihin ong awk in” ,ci-a a
koih leh zusa (2) kitheng paihin awk takpi hi.
Tua ciangin Dimlo khua hong sim uh a, hong zawh ciangin Go Kim in hausa innpi
luaha, Vungh Tongin Tualkong Innpi luah ahih manin,asuan akhakte “Hausa
sungte,Tualkongte”kici hi.
Dimlokhua alaak khit ciangin hi bangin la phuak hi. Asuan a khak te in Naulak
lapi in zang uh hi.
 Kei ei eng in khua kiim a ei sawm, bat lah ka nei lo-a,
Sung inn ah al bang that ning cing e
 Kim ii zua pa gal le sa in va. Sai tui a cial tual ah,lum suangin phut ing.
 Zuagam lo ah khu va no ka hawi hi e, khuva no kam kei ka suak sak ngawn hi e.
 Khuva no kam kei ka suaksak ngawn hi e, zuagam lo sansi ka zeel sak ngawn hi
e.

Teenna Khuate Le Kampau
Naulak te in Dimpi khua saata anuai-a bangin hausa hong sem hi.
1. El Thuam (Naulak)
2. Lak Mang (Naulak)
3. Mat Sing (Naulak)
4. Lim Vungh (Naulak)
5. Lim Ai (Naulak) Dimlo ah ki tuah
6. Vungh Luah (Gualnam)
7. Hen Kai (Gualnam) Kizom suak:
Pu Naulak te unau(3) sungah a u pen Mun Luah Kalzang ah teeng hi. Anau lai Zilom
–Zilkhuk ah teeng hi. Anautum Naulak – Dimpi Khua ah teeng hi.
Khang No.1 na Pu Luh Song Suante Dimlo galtai na pan ciaugal na kai a, Indiagam
Aizawl uk sung Nausel, Hansip, Songtal, Zopi, Kaihlam, Suangkot, Mimbung cih bangte
pawl natunga Mizo pau na zang uh hi. Pawl khat kawl gam ah om lai-a Tuimui,
Pangmual,cikha tengah teengin Guite pau na zang uh hi.
Khang No.2 pan Pu Tuah Hil suante Dimpi pan Zung, na tung uh a, Tedim, Tonzang
Kansau, Singgial, Tuitum,Gamlai, cihteng na tunguh a,Tedim pau a zangsuak zaw
deuhte hi. Zung-Naulak zongkici uh a, “Tedim pau –Eima ‘pau’” aci diakte ahihi.
Khang No.2 pan Pu Hil Suang suante in Dimpi khua pan Sasih khua na saat-a,
khuano kual a teng pianna mun ahi hi. Khuano pau zangin Dimpi ngeina mah tawh
kibang hi. Hil Suang pan khang (10) sung teeng in Zong Tuang khan sungin pulnatna
na tung ahih main Sasih khua nusia uh hi.
Khang No.3 pan Pu Hen Go suante in dimlo Galtai na pan Malgam Phaipi uk sung
Phaipi, Lamka, Singat, Soncinvum, Sialsih cih teng na tung uha, paite pau na zang uh
hi.
Tedim khua ah Pu Kam Hau a khan laitak, Inn 300 val akiphak laitak Naulak, Zilom,
Munluah te a tam pen kiteeng a, minam dang tuamtuamte in apau tek uh khia pha lo-in,
Naulakte in Tedimpau mah zangpah ahih main, Lailo khua ateeeng Pu Mang Gin

(Hatlang) le Pu Khoi Lam (hatzaw in “ Beh khempeuh lak ah Naulak te tampen
a,Naulakte tungpan Tedimpau hongpiang hi” na ci uh hi.
Hi bang dan in nuntakna zonga khua akilal kawikawi tak ciangin mun tuamtuam ki
bang, i tunna muna pau a kizang tampen kizui pahpah ahih manin, Mangpau, Kawlpau,
Teizang pau, Saizang pau, Khuano pau, Sihzang pau,Zopau, Thahdo-kuki pau,
Hualngopau, Falam pau, Hakha pau cih bangin pau nam kim kizang hi. Ahi zongin koi
mun koi mun i tung zongin dimpi khua pan apiang Dimmit e i hi hi.
Naulak Te Kilawh Na Min Tuamtuam Te
Naulakte teenna mun le mual le a thu khat tawh kizui-in naulak sung veve ah anuaia
bangin min tuamtuam in na kisam uh hi.
1. Zung-Naulak: Dimpi khua pan Zungkhua a sat Pu Tuah Hil’ suante
hi. Tedim, Gamlai, Kansau lam a deuhte hi-a, Tedim pau a zang zaw deuhte
hi.
2. Tualtung-Naulak: Dimlo khua-a teenna pan tual bawlna tunga teengte kicihna
hi.
3. Hausasung-Naulak:Saizang khua pan Pu Kim leh Vungh Tongin Dimlo khua
a luahkik ciangin, Go Kim suante in Hausa innpi luaha, ama suan, naulak
khang paipi(Innpite) kicihna hi.
4. Tualkong-Naulak: Dimlo khua aluah kik ciangin Vungh Tong suantein
Tualkong inpi luaha, Vungh tong suan teng Tualkong Naulak te kici hi.
5. Douthang-Naulak: Pu Dou Thang’ suan, khangpai pi a kizom suak teng, Do
Thang Naulak kici hi.
6. Tuang Eng-Naulak; Pu Dou Thang tap nihna Pu Tuang Eng suanteng pumin
tamh in Tuangeng-Naulak kici hi.
7. Lunzong-Naulak; Pu Dou Thang tapa thumna Pu Lun Zong, Dimlo khua ah
a teen lai-in lam nuai khatah teeng ahih manin asuan te Lamnuai-Naulak kici
hi. Pu Lun Zong Suante in Tungzang a innpi Khup Za Liante ‘inn ah phungsa

go uh a, “Lamnuai” kici nawnlo-in “Lunzong” kici ding ci-in kheel uh a,
mualsuang khat phut uh hi.
8. Haizang-Naulak: Dimlo khua pan Luh Song, Hen Go, Gunpi kantan in,
ciaugal na kai a, sim leh maal ah kikhen na hong piang hi. Dimlo khua gei
Haizang ah Pu Song Vum suanteng naki busa uh a, tua mun panin, Falam
gam Saimun khua gei Suaimual nuai na zuan a, hih mun pan pawl nih kisuah
in, pawlkhat Tedim gam Zimte, Zimpi ah, Mizogam le Manipur gam dongah
na ki khen zau uh hi. Saimun pan pawlkhat Khuadal, Liannah,Haiheng,
Leisan, Bocung, Khuaphual, Tuicilh, Mualkawi, Khuadai, Dihai, Khuangzang,
Seipi, Khiang rawn, Duhmang, Zahua a om pawlkhat in kawl zang hong zuan
uh a Pinkhonghyi, Mainuai, Munlai, Santaih, Saikhua, Haikhawl,Aungzua,
Tuingo, Kawlkulh, Sekan, Myoungsone, Li-ingsuh tengah na teeng kawikawi
uh hi. India lam a teng pawl in , “Ralte Naulak”na ki ci uh a, kawl gam lam a a
ompawl in, “Haizang Naulak”na kici uh hi. Dimlo khua gei “ Haizang” a teen
masak na mun min na pua uh hi. Hih “ Ralte Naulak” leh Haizang Naulak” a
kici khem peuh pen Luhsong tapa nih na Pu Song Vum suan in kiciamteh hi.
[ NAULAK BEH TANGTHU ]
35
NAULAK TE OMNA KHUA TENG(A Suan/a Bawngzui)
(Laibu bawl AD-2002 ciang kaihkhop zawh teng)
1.Naulak -Dimpi
2.El Thuam -Dimpi
:LuhSong -Pangmual,Tuimui, Cikha, Nausel, Cianghpi, Kaihlam ,
Kawlbem, Valvum, Bukpi, Tedim, Kalay, Khuadai,
Munlai, Pinkhonghyi, Mainuai,Kawlkulh, Bocung,
Santaih, Khuaphual,Duhmang, Haikhawl, Li-ingsuh,
Aungzua,Tuicilh, Liannah, Aizawl, Hansip,
3.Lak Mang -Dimpi
:TuahHil -Kansauzang, Singgialzang, Tedim, Kalay, Nahnuai,
Taklam, Tonzang,Zonuam,Gamlai, Dimmual,
Tonglawn, Dimzang, Lezang, PinOoLwin,Tuitum.
:HilSuang -Suangpi,Tuisau, Taampi, Bualpi,Tuivial,Dimzang,
Tedim, Tahan,Kalay,Hakha, Yangon,
4.Matsing -Dimpi
:HenGo -Mizoram, Manipur, Indiagam, Phaipi, Lamka,
5.Lim Vungh -Dimpi
:Sing En -Dimlo,Tuithang, Ngalbual, Vutbuak, Singzung, Kalay,
Phaltang, Tuilangh,Chiantagyi, Tahan
:Suak Thang -Saitual, Bukpi:
6.Lim Ai -Dimpi,
:Hen Zom -Dimlo, Sezang, Kalay,
7.Khup Vungh -Dimlo,
:Gen Mit -Phunom, Tuivial, Vando, Zonuamzang, Pyidawta,
Myitkyina, Laibung, Budingman, Khiangzang, Than,
Laihan, Bualpi, Bawlwin, Dimzang, Kalay,Falam
8.Go Kim -Dimlo
:Vungh Tong -Tungzang, Laitui, Tedim, Dimlo, Sezang, :Pyidawta,

Sialsih, Hiangmun, Aizawl, Kalay, Yangon, Tuidil,
Tamdeng
9.Vungh Do -Dimlo
:Nuam Khum -Muallum, Zozang, Khampat, Mandalay, Keizang, Tedim,
Pyidawta,Singgialzang, Zung,Bodiman, Laibung, Pimpih,
Thuklai, Ngalzang,Thantlang, Dimpi, Hiangzang,
Meitila, Kalay, Yangon, Munlai
:Luh Khup -Muallum, Pyidawta, Phunom, Tuivial, Aizawl, Laibung,
Taklam,
10.Kim Tuang -Dimlo
:Dou Thang -Tungzang, Hiangmun, Sialhsih, Behiangzang, Suanghoih,
Cikha, Mal Suangzang, Khuadam, Dimlo, Tuicinlui,
Anlang,Thalmual, Tedim, Kalay, Pyidawta, Tamu,
Aizawl, Tonsim, Gamlai, Tonzang, Mawbi, Lashio,
Maisuu, Shwepyita, Kawlbeem, Lamka, Mandalay,
Yangon, Prome, Nyaunglibin, Tosial, Khanti, dimlo,
Taklam, Nahnuai, Gamlai
:Kham Eng -Theizang, Singunau,
11.Teek Khum -Dimlo,
:Thang Ziam -Ngennung, Gawngmual, Taklam, Khiangzang, Tahan,
Tedim, Singzung, Tuicinlui, Nahnuai, Dimzang, Yangon,
Kalay,Tuikhal
12.Tuang Kai -Dimlo
:Vungh Tuang -Khuadam, Tungzang, Suanghoih, Tuithang,
Behiangzang,Sialsih,Tedim, Kalay, Pyidawta
:Khum En -Sim Suangzang,Mualbeem,Kalay
13.Khum Mang -Dimlo
:Khum Tawn -Anlang, Tedim, Kalay, Tahan, Pyidawta, Teekzang,
PinOolwin,
14.Don Mang -Dimlo

:Tawn En -Tuicinlui
:Do Thang -Tuzang, Kalay
15.Mang Kham -Tunzang, Kalay
:Sing Vungh -Yangon,
:On Phung -Tungzang
16.Mang Ngul -Tungzang
:Vungh Gin -Tungzang, Pyidawta
17.On Khua Zel -Tungzang,
18.NgulKhua Zel -Tungzang
:VunghZa Langh -Tungzang
19.Zel En Pau -Tunzang
:ThangSianSuang-Hiangmun
20.Kam Za Mung -Tunzang
4.NAULAK OMNA KHUATENG (Mun & gamzui)
Dimpi Dimlo Suangpi Phunom Thangnuai
Zung Laibung Pimpih Tuisau Taampi
Bualpi Tuivial Vando Laibuang Khiangzang
Laihan Thuklai Lophei Tamdeng Theizang
Tedim Sezang Gawng Lamzang Tuilang
Mualbem Suangphei Suangzang Vangteh Laitui
Keizang Muallum Guasing Mualnuam Tuicinlui
Tongsial Tuitawh Thalmual Lalta Ngalbual
Tuithang Tungzang Gamlai Anlang Lezang
Phaltlang Taklam Ngalzang Anlun Leilum
Teekzang Dimzang

TONZANG GAM
Tonzang Tuitum Suanghoih Suangzang Cikha
Tungtuang Cauleng Singgial Kansauzang Tuimui
Haiciin Paangmual Khuadam Khenman Vaivet
Hiangzang Siallup Khumnuai Mauvom
KALAY VELLEY
Kalaymyo Tahan Li-ingsuh Munlai Singunau
Mainuai Singgialzang Nahnuai Vutbuak Singzung
Chatagyi Zonuam Pyidawtha Bodiman Dimzang
Khampat Kawlkulh Bocung Santaih
Nawikai(Ahteywa
MUN TUAMTUAM (Kawlgam sung)
Hakha Thantlang Falam Tamu Bekan
Yangon Mandalay PyinOolwin Myikyina Bawdwin
Lashio Maishu Phakan Mokok Tuanggyi
Khanti Prome Bahtoo Nyaunglibin Yenanchaung
Hmawbi Shwepyitha
MIZORAM (India)
Aizawl Nausel Cianghpi Kaihlam Kawlbem
Liannah Hansip Saitual Bukpi Hiangmun
Teikhang Mimbung Aibulen Cartang Cerput
Tonsim Vapal Coloship Dallawn Dailo
Duhmang Kawlkulh Khuanggin Luantlang Parkhuang
Vaphai

MANIPUR GAM (India)
Phaipi Lamka Dimmual Tonglawn Sialsih
Behiangzang Haikhawl Kangkap Khuadak Lamzang
Singat Suangdawh Soncimvum Suangkot Tangnuam
Tonglawn Sialbu Simbuk Tangzawl Bukpi
Moreh
4.NAULAKTE’ OMNA KHUA TENG (Laimal/အစဥ္လုိက္)
1.Aibulen 40.Haupi 79.Munlai 118.Taklam
2.Aizawl 41.Hiangmun 80.Myitkyina 119.Tamu
3.Anlang 42.Hiangzang 81.Nahnuai 120.Tangnuam
4.Anlun 43.Kaankap 82.Nausel 121.Tangzawl
5.Awngzua 44.Kaihlam 83.Ngalbual 122.Tauleng
6.Aungawn 45.Kalay 84.Ngalzang 123.Tedim
7.Bahtoo 46.Kapteel 85.Ngennung 124.Teekzang
8.Bawdwin 47.Kawlbeem 86.Nyaunglibin 125.Thalmual
9.Behiangzang 48.Kalkulh 87.Pangmual 126.Thangnuai
10.Bekan 49.Kanti 88.Parkhuang 127.Theizang
11.Bocung 50.Khenman 89.Phaipi 128.Thuklai
12.Bodiman 51.Khiangzang 90.Phalthlang 129.Tuanggyi
13.Bualpi 52.Khuadak 91.Phunom 130.Tonglawn
14.Bukpi 53.Khudam 92.Pimpih 131.Tongsial
15.Cartang 54.Khuang-gin 93.Pinkhongyi 132.Tonsim
16.Cerput 55.Khuaphual 94.PyinOowin 133.Tonzang
17.Chanthargyi 56.Khumnuai 95.Pyidawta 134.Tuicilh
18.Cianghpi 57.Laibung 96.Santaih 135.Tuicinlui
19.Ciingpikot 58.Laitui 97.Sawbwa 136.Tuidil
20.Cikha 59.Lalta 98.Sezang 137.Tuikhal
21.Coloship 60.Lamka 99.Shwepyitha 138.Tuilang
22.Cyikong 61.Lamzang(Mal) 100.Sialbung 139.Tuimui

23.Daido 62.Lamzang(Sim) 101.Sialsih 140.Tuitawh
24.Dallawn 63.Lashio 102.Simbuk 141.Tuithang
25.Darkhai 64.Li-ingsuh 103.Singat 142.Tuitum
26.Delhi 65.Leilum 104.Singgial 143.Tuivial
27.Dimlo 66.Lezang 105.Singlei 144.Tungtuang
28.Dimpi 67.Lophei 106.Singzung 145.Tungzang
29.Dimzang 68.Luannuai 107.Suangbeem 146.Vaivet
30.Duhmang 69.Luanthlang 108.Suangdawh 147.Valvum
31.Fakan 70.Maisu 109.Suanghoih 148.Vangteh
32.Falam 71.Mandalay 110.Suangkot 149.Vapal
33.Gamlai 72.Mauvom 111.Suangphei 150.Vaphai
34.Gawngmual 73.Mawbe 112.Suangpi 151.Yangon
35.Gawsing 74.Mimbung 113.Suangzang(mal 152.Yenanchaung
36.Haiciin 75.Mokok 114.Suangzang(Sim 153.Zonuamzang
37.Haikhawl 76.Mualbeem 115.Sumcinvum 154.Zozang
38.Hakha 77.Muallum 116.Taampi 155.Zung
39.Hansiip 78.Mualnuam 117.Tahan
III. NAULAK DIM NGEINA LEH TATZIATE
Taanglai ciimnuai hun lai in Pu le Pate Zuhawm sahawm ngeina ah “Tuinak tat”
Leh “Tuitawh tat” ci-in “Dim tat” leh “Teizang tat” na ommasa hi. Tua panin Saizang tat,
Zo tat, Sihzang tat, cih bangin ka toto hi. Tedimkhua ah Kam Hau a khanlai, a
kiteenkhop lai-in, minam pau tuamtuam sung pan pau taang “Tedim pau” hongpiang in
tattang “Tedim tat” cih khat zong hongpiang hi. Tuhun ciangn a khuazui in themthem ki
lamdang hi.
Hih sungah “Naulak Dimmite’ ngeina Tatziate” ci-a konggelh uh ciangin Naulak
veve, Dimkam pau veve, a kibat lohloh na, akisam deuh, aval deuh om kha ding hi.
Kicing tak in hong kigelh zo hilo-a, tulaitak a Naulak khangpaipi innpi Tungzang khua

akizang laite leh Dim ngeina bulteng kaikhawma aphunpi(abulpi) deuh teng bek kong
gelh uh ahi hi.
Hihbangdan pen ngeina man pen hi, cihna dan hilo-a ipu ipate ngeina tatzia
pawlkhat, anop adah uh teh a sak uh lapi pawlkhat bek kong gelh uh ahi hi.
1.KITEENNA
Ki Ngai
Nungak leh tangval akingaih ciangin tangvalte nitak in nungak te’n ah hawhin
vaheel uh hi. It le ngaih thu kumkhawm in la zong kiphuah thei uh hi. Laizong kikhak in
akiten sawm te’n itna kip kigen uh hi.
Zuthawl Ki Pia
Nungak leh tang tangvalte pumkhat suak thei zah dong dinga hong ki ngaih
ciangin, pasal lamte’nu le pate kiangah dotsak uh hi.akisaan theih leh zuthawl ci-in,ki
khaamna in zu bung khat beel phel khat vapuak uh hi.
Ki-pi (Mo Ki-la)
Zuthawl piak zawh ciangin ahun lem thei kikum in ki-pina (ki-laakna) bawl uh hi.
Pasal akuanlam te’n zu bung(3) beel khat in guang in, anumei te’ innah taak uh hi.
Innteek leh a saggam bulteng acil hai khatciat pia masa hi. A ciah ciangin innteekte
akuante’ a ciahmain zu guan uh hi. Pasalte’ innpi pan zu taak in kine hi. Monu leh
azuihteng meipi lupna lukhungah tuu in, innteek te’n zubeel khat luup uh hi.
Ki-Lei (Mo Man Kipia)
Mo man kipiak ni ding ciangin, Pasal lamte zu bung (2) beel khat tawh va kuan a
beel nek uh hi. Innteek numei lam te’n zu a cik mah tawh nathuk kikin luup uh hi.
Moman pen ahun hun in kilaih a, ahi zongin, atampen in sialpi nuta man kingen thei pen
hi. Thaman Ks 6.00 tawh kipia hi.

An Tawi Ki Guan
Mo man kipiak ni in numei lamte’n antawi in vok khat va gawh thei hi. Pasal
lamte’n sagawh zu in zu beel khat la hi. A sa khen teng keng-4, pang-1, ik-1 ,khanuai
phal-1 ,a sin lang-1, angoi kawn-1. A omlai teng innteek te’n tangciim in huan in a om
tengin kine hi.
Pasal lamte’ puakteng ahawm dan:
Bultong -Bangkua
Meizu -Pupi
Bultong -Tuitaak(Hai tawi)
Liangtong -Tanu nihna
Liantong -Tanu thumna
-Meltheih om laiteng baakkhat ciat tan.
-A omlai teng tangciimin huanin kine cip.
MI KHAAK NA (Sial khupsa)
Numei lamte in Mo khakna leh sial khupsa kigawm in vok ahih leh luang2, gan
ahih leh luang khat gawh thei uh hi. Sa gawh pen a nangpheek leh alutang innteek ah
kikhai hi. Asa seh nih kisuah a, pasal lamte anuai a teng kikhen hi. Keng-6 (atuilawi
ahehtan atong),pang-2,iik-2,tek-4,ngoi kawn-5(agol a3, aneu a 2)asin kaa-4, khannuai
phal-2, meizu-2, (agol mei bang leh aneu mei bang lo), angawng-1,(agol a) innteek a
omlai teng aliang gol leh abul neu, pang gol leh pang neu, iik gol leh iik neu,meizu gol
leh meizu neu, Tekgol 2 leh neu, angawng neu, asin kaa -4,khanuai phel-2.
Innteek (Numei lam ) Sahawm na:
Tanu-pang-2 hawm hi. Alian bel atanu zah, aneu bel atanu zahin seh suah in
tan2 ciat in tang uh hi. A tek-4 pen a bul bul in gualin kipia hi. Angoi kawn 2 , asin kaa 2,
le aphawh lawh teng tanu sabawl tengin hawm uh hi. Tua sungah sang pangpi nawl
khat(sazungzui) at khia in Nuphal kipia hi.
Sanggam:1-aneu bul, 2-agol khanuai, 3-aneu khanuai,4-aneu meizu. Pu-1- alian
bel liang (adawn at tan), 2-aneu ngawng, 3-agol meizu(tuilawi pan atan) 4-meizu guh

(agol a) Innteek nu’ saleep: ngoi kawn khat leh asin kaa 1 meeltheih teng baak. Ngoi
tum, leh sin them khat ciat beh nupi leh pu akilawm ciang pia. Ngoi tum, le sin them
khat ciat beh papi sa at teng kibaak.
Asa khen teng apuak ma in pasal lamte’ Baangkuapa le Tuitaak pa samina
sateng ki en sak a, zu beel khat kiluup hi. Nitak khumial ciangin numei lamte’ tanute’n
sakhen teng leh Zu bung 3 beel khat le bung beel khat,(agawm beel 2) taaksih seng
khat, satui beel khat, vapuak tanute in azu puak taak pah hi. Sapuak tuitaakpa in asin
leh angoi at in inteek te innkuan leh bang kua pa baak hi. Asa teng beh papite at uh hi.
Sapuak tui taak nu in taaksih leh satui innteek tuitak nu ap in, nupi naupang teng ki
nesak hi.
Sahawmna (Pasal Lam)
Tanu -Pang 2 (nuphal aa ding sazung zui euu) ik-2, Tek -4.
Sanggam -1 -alian bel bul
-2 -alian bel liang (adawn euu-teek khai)
-3 -aneu bel bul
-4 -aneu bel liang
-5 -meizu gol ( atuilawi atan)
-6 -akhanuai gol
-7 -akhanui neu
Pu -1 -bul gol
-2 -bul neu
-3 -ngawng gol
4 -meizu gol (meibang)
5 -meizu guh
-Innteek nu sabah: sungkua ngoi kawn 1 leh sinkaa khat.
-Sin khat le ngoi tum khat ciat sanggam le pu akilawm ciang
pia .
-Tanu salaak: angoi kawn nih

Zu Hawmna :
Sapuak tuitaak pa in innteek le beh bul papi teng zucil hai khat ciat pia., a om
khempeuh zulai haikhat ciat pia. Innteek, sanggam bul teng, pu bul teng leh akuan teng
zucil kituah.(akuan te’n ne masa)sapuak te’n asungh te’n vai khakna bang gen in ciah
san.
Nau Min Phuah Na
Nu- pate ta hong neih ciang anuai abangin ‘min’ kiphuak hi. Tanglai tapa te
Inntek pu kitamh in, tanu te inntek pi kitamh sak uh hi. Khang masa alai min nih kitam
phuak in , tuhun in min thum kiphuak zaw uh hi.
Tapasal- 1- Pasal’ pa (Innteek pu) in tamh
2-Numei’ pa (sungh pa) in tamh
3-Pasal’ sanggam pasalte abanban in tamh
Ta nuimei- 1-Pasal’ nu (Innteekpi) in tamh
2-Numei’ nu (Sungh nu) in tamh
3-Pasal’ sanggam numei (anite) aban ban in tamh
Note: Munluah, Zilom, Naulak te in Naulamh phaitam kong gei bikha ah khai a, behdang
te in nuai ah aphum pawl, sing tungah a khai pawl om uh hi.
Inn Tuan Na
Nupate in tu le ta nei in a kimuan ciangin innpi panin inntuan khia uh hi. A
inntuan na pan akhawlsa tunga khawi leh vulh hong neih ciangin,INN-TUAN-SA ci-in a
innpi te sial ahi-a, bawng ahi-a, vak ahi zongin, aneih bangbang gawh uh hi. Tua
ciangin inn tuam suang taktak hi-a, innpite in gamh khen uh hi. Naulak te inntuan
mengmeng lo hi. Inn lam zia a ngeina cing tektek a lam akulsak te hi-a. phaibuk peuh
ah lo uh hi. Kigin, kitoptop phot kul hi.

2.TONG (TON THU)
A Deihna:
(1) Pu-pa ngeina gawh le luup kidemna ah, tungnun na lianpen.
(2) Lawiki vai-a inn sung pi biakna lianpen
(3) Sih ciang a Lapi neihna
Ton pen ni(30) sung sawt hi. Pansikh pan Zeh tan tawh ni (5) sawt thei hi.
Ciimnuai mi khempeuh in ton nei kimlo uh hi.
Pansikh Ni: (Kipat Ni)
Pansikni in atong te’n a Bangkuate’ gawh ding(gan-meipum ahih leh khat , vok
ahih leh hih peelmawh) kigo hi. Tua ni sunin Thusa nihte’ azu bung 2 ta beel 2 kiluup hi.
Sahawm na(Baagkua te’ gawh-gan)
Asungkua seh 5 kisuah hi.
(1) Sialgo te’ (Baangkua te’) tanute.
(2) Song sa- Sialngoi kawn2 leh sungkua namkim, taaksih tawh songsui teng in,
nikai tak in songphung ah ne;
(3) A tongte inkuan le beh bul tenginn sungah kibaak sungkua seh khat leh
angawng, agote’tanu te in huansa inpia;
(4) Agote’n ah sannangpheek khai-alung phal 1, akal1, azel tum 1, agilpi bek
1,atuap them 1, asin phal 1
(5) A tongte’n ah sanaang pheek khai-a agote’n aa bang No.(4) (Sianhon ni
zingsang in nepan)
Aliang gel sapeh in kineih hi.
Liangkhat -atongte’ pupi in ngah
-atuitaak pa’n huansak(ahuan man sathem teng ngah)
-khuamial teh apupi in ama’ beh teng tawh innliim ah ne.
Liangkhat -atong tein gah, atuitaak pa’n huansak
-khuamial the apupi te tawh aki bang in innliim ah ne.

-Tualaitak in tongte’ thusa pa’n tongte’ zu beel khat an nete’ kikal ah
luupin nekhawmuh hi.
Bulkhat (meizu baanglo bel) -song suite’n hawm (sapini sunin)
Bul tongkhat (meizu baanglam) -agote’ pupi in.
Ameizu-(abultong dawnlam) -agote’ taangpu in (Pu nihna)
Azaang khat -Teek khiat ( a tong te’n ngah)
Azang khat -Agote’ Baangkua te ki pia.
Naakbul tawn 1, iik 1, pheisa taak 1 - agote’ tanu teng in.
Naakbul tawn 1 ( le lawigawh sawh thaak) -tongte’ tanu tengin
Lawi Gawh
Tongte’ innkadawn dawhsuk geiahmeicih nang tap kiluah hi. Tua zawh nikaai
pawlin Lawi gawh ci-in vok khat, tongte’ lawi gawh bawl 2 (Tanuval bul gel) in inn ka ah
go uh hi.
Sahawmna:
Liangkhat -Baangkua in( sapeh) -Lawigawh bawl te’n huansak hi.
Liangkhat -Taangpu in(sapeh) -Nitak in inn liim ah Sial liang sabahte tawh
Kine khawm. Akikal ah Baangkuate’ zubeel
khat luup in, tua tawh kimeh.
Bul khat -Baangkuate in
Bul khat (meizu laaksa) -Dawisa pa in
Ameizu -Tongte’ pu 4 na in
Angawng -Pu 3 na in
Pang 1, iik 1, tek 2 -Lawigawh bawl geel in hawm
Ngoi kawn 2, sinka 1

Sawh Thaak
A sungkua le alutang -pial ah khai, sian sa in kinei.
Akhanaui -Tongte beh nihna (zinthaak) leh thumna (Tuulpi kai)in
Hawm
Sa lutang leh naang pheek (along, akal, atuap, aleei)- innteek ki khaisak.
Dawi Gawh
Tongte’ innsung – sungpi ah meicih nang pial tap kiluak hi. Nitaak lovai-in vok
tuuk 4 khat leh anuno 1, Tuulpi pa in innsung – sungpi ah, innsung thoih bangin
phuisam in go hi.
Sahawmna:
Anuno-Bulkop -phaitam zu si in ( ngaih peuh kisawl thei hi)
Liang 1 -Tuulpi in
Tualo teng -Tanute’n huanin necip uh hi.
Agol -Bul 1(meizu laaksa)-Pupi in
Meizu -Pu 3 na in
Bulk hat -Baangkua in(meizu laaksa)
Meizu 1 -Sanggam sa.
Liang 1 -Zinthaak in
Liang 1 -Tuulpi in
A ngawng -Pu 2 na in
Pang geel, iik 1, tek teng ( ngilh thaak) –Tanute in
Iik khat, ngoi, sin, phawhlawh -Siansa(zingsang)
Kha naui 1 -Tuitaak Lutang leh nang pheek khai in
Kha naui 1 -siansa tawpni in siansa in nei

SIANG HONG
Tuulpi leh tanu pasal tengin pial tawngah ne masa. Kuang lai ah beh nupi teng
taaksih leh satui kuangkhat luiin ngoi khat leh sinkhat tek tawh mehsak. Tangpu leh
pupi taaksih lawh khat tuak tawh innka ah pu suahin, satui tawh mehsak.
Gawlpi
Pansikh in nitumpawlin tongte’ gawhpi ding sial tal kisiang khat, inntual ah kigo
hi. Asial pen aguak tangin innuai pan kihawl khia a, sialkong pan sialkhau tawh kisiah
in, songtungahkikhilhi. Tua ciangin aut peuh peuh in singkuah(ciang) tawh saat in,
asihkuan ciangin khau tawh henton insut dingin kikoih hi.
Tuulpi pain innsung pan sialpuan(anawl bepi the a kigelh ) khat silhin , muthasiik
leh akgia, tot in,sialteipi in mei det insial sun dingin hong pusuak hi. Tuulpi pa in
phuisam insial pang lam asut khit ciangin , tumkik hi. Sialsut main inn sungah inn
teekte’n zu beel khat luup hi.
Sialpen a deek saat in thatluma, inka ah avun hawk in, kisem hi. Asem zawh the
innsungah asa kiseng phot hi.
Asungkua teng inn tek nu leh baangkua nu, ahoih khop khat tuak akileep zawh
ciang, anuai a bangin she (9) kisuah a kihawm khia hi.
(1) Sapi ni zingsang a sadak nang -kikoih
(2) Zawl leh Nuphal vaakna -tawpni nitak lam
(3) Siansa in kine- vok lusuan ni -tawpni zing ciang zingsang
(4) Sialbawl- zanzu sii te pia -sangagam 4 na
(5) Gawhpi bawl teng
(6) Siampi sa
(7) Sanggam bul 7 na ciang bang kipia
(8) Pu bul 5 na ciang bang leh Thusa leh sasem teng kipia
(9) Tanupi teng leh lawi gawh bawl gel. (Tan 2 kipia, tanpi leh sallak)
Sialgawh zawh sasungkua hawm sungin, innnteek te in Sial gawh zu leh
daklaam zu, bung 2 ta beel 2 innka ah luup uh hi. Sial gawh zu pen inn tual a sial

(gawhpi) go tengin ne in. daaklam zu pen tua laitaka adaatum zu pen tua laitaka
daaktum teng leh alaam tengin ne uh hi.
Songzu
Gawhpi sungkua hawm zawhteh tongte’ sanggam 5 in zu bung 2 ciat songzu
hong luup uh hi. Songsui 5 in alangah bung2 ciat mah akikop in luup uh hi.
Innsunglam nawlah innteeek te donna bung 2 beel khat ki luup hi
Nupi tengin taangteep msa, papi hamtengin lee[p, zu bawl in delh, teek
tuah,songsui teng leh sanggam teng kituah hi.
Puzu Tawi
Ton ciangin Pu Zu Tawi ci-in pansikh ni zan in Pu teng khempeuh zu beel khat
ciat kiluup hi. Inn sungah baangkua nu leh pu nupi teng, innka ah baangkua pa leh
Pu pasal tengin ne uh hi. Zu tawi ngahte’n a it khat zu bawl sal in nekhawm uh hi.
Sapi Ni(Ninih Ni)
Khua vaak tungin innka pan alam sa in huansak ah pai in, pial vang tawnin inn
sungah kiluuut hi. Innsungpan daakilaam sa in ki pusuak leuleu a tuitaak pa
sialkhau tawh songah kikhil cip hi. Inn teek nu’n zu phel khat intanh in daaklam
tengin ne uh hi.
Sasem gelin zu bung 2 bel tuak la in innlam ah sasem te’ tanu tuak in taak in,
innteeek, beh pu tuah hi.
Zantak a innsung a kiseng gawh pi bulk hat pusuah in, sasem leh beh papi
tengin hawm khia uh hi.
-Saphaiphah leh taak khat -tanupi tengleh lawi gawh bawl geel in hawm
-Taak khat -Salaak in tanupi teng kipia
-Taak khat -thusa 2 leh sasem 2 in hawm
-Tualo teng -sanggam 6 na pan leh pu 2 na pan kipia
tanu valteng zong them khat tek kitan
-Akhe tawng (akhuk buuk pa tan)- inn nuaite kilot

Sagual Gawh (Sanggam leh Pu )
Innlak sanggam leh pute’ sungpan tngte
pahtawi na sangual a gawh nuam tengin, asapi ni zing sangin tongte’ in ah hong go a,
saluang khiat (Tongte apiak ding sakhen) teng apiak zawh ciangin, amu’ tan ding teng a
inn ah hawm in ne hi.
Pupite’ saluang khiat (bul 1 , liang 1, zang1, iik 1) leh bang kua te’ gawh bul
songsui tengin hawh uh hi.
Sagual go te’n amau tan ciat(bul 1 , liang 1, zang 1, iik 1) leh Baang kute’ gawh
bul song sui teng in hawm uh hi.
Sagual gote’n amau tan ciat (bul 1, liang 1,zang 1, iik 1
Ahawmna:
-abultong (meizu laak) -inntek(agote) in tutphah
-ameizu -tangpu
-azang -baangkua
-aliang -Pupi
-Naakbultawn, iik 1, pheisa taak 1 -tanu teng
Tongte’n sanggam leh pute’ saluang khiat teng gawm in
-Baang kuate’ saluang bulk hat aloh kik
-Tuitaak song cialte bulkhat pia
-Gan iik gol pen leh vok iik gol pen dok in, she 4 suahin Thusa leh sasem pia
-Akeng teng Tanupi leh lawi gawh bawl hawm sak.
-Azang leh aiik teng – innteek in a kisapna munmun ah zang
Sial Zupi
Sapi ni sunin sanggam 5 ciangin zubung 3 beel 2 ta innka ah luup in, a 4 na belin
sapi ni zanin bung 4 taak hi. Aluupte’ tanute in zu bawlin delh in teektuah hi. Tua zawh
ciangin sialzu hawm mi 2 in taangpi mihon te nesak uh hi.
Tua laitak in papiteng in tuang dung ah Ai Lawng to, innka lasa a, tangval innka
ah daktum in laam uh hi.

Sial Zu Taak
Sapi nil eh kheekleh ni insial zu taak nikhat in zu bung 6 ta inntual phungah
atongte’ a kitaak hi. Tua zu pen ago aluup mas leh up te in sai hi. A tong khempeuh hai
khat ciat kitan kim hi.
Saluang Hawm Pai Na (Gawhpi sa hawm na)
Sapi ni nikaai pawl in innka a daaklam tangval teng le puteng daaklaamsa in
phaitam ah pai in, laam uh hi. Tua ah phaitam zusiipa leh inn teek te in zubeel khat tuak
luup in, phaitam lasa hi.
Phaitam lasak sungin innsungah akiseng akihawm nailo gawhpi samal teng,
hawm,dingin sasem te’n nagual uh hi. Innka meicih nang a tap luahna ah, saluang
hawm pai laitak a pute tot dingin lawi gawh bawl gelin mei nacih uh hi.
Gawhpi Sa Gualh Na: (Sahawmna)
-A launghawm leh umzu –Pupite’n (Pupite’ tanu’n pua)
-(Umzu pua- tongte zinthaak in pua. Umzu- zuha sinsen bung khat val umpi
khat sungah kiguangin, tua mah pupate kipuak hi)
-Gawhpi bul dawi gawh bul, lawi gawh bull eh saluang lohna bul,(saluang
khiatte sungpan bulkhat) –Baangkua te’n (Baangkuate tanute’n)
-Liangkhat -zinthaak(zinthhakte’ tanu te’n pua)
-Liangkhat -Tuulpi kaai (sanggam 3na)
-Zangkhat -Zanzu sii (sanggam 4 na)
-Zangkhat (sanggam 5 na)
Phaiatam lasa te in azawh kuan nitum kua laitak in, phaitam pan inntual ah lasa
sa-in hong taangsuak phei uh hi. Sialkong atun laitak in sateng leh umzu, asang dingte’
inn ciat ah kipaii pih hi. Sapai laitak in Siampi pa’n inntung pan gua mung khia in,
songsui te’n agua mung naphut hi. (Song tawh phut khawmin hen hi).Dawigawh kici
vok, inntek gawh sabak khat tulip pain gua ton mung tung ah khilh khawm in suang hi.
Tua laitak in siampipa intuangah laam hi. Tua laitak amahin Phaitam pan a puteng

makaia laamsa ahong paite in, innka a meiphual kicih kiimkot in in laam hi. Nawh laam
tektek in a tawpna ah Putengin tua meiphualpi kicih, ache uh tawh tuan in mit sak hi.
Meiphual atot’ zawh ciangin Tonlapi teng kisa hi. Tua ciangin Pu-zu kiluup
hi.Taangpute’a inn sngah kiluup in, Pupil eh a dante’ aa innka ah kiluup hi. Tonlapi teng
akisak zawh ciangin, ut peuhpeuh kisa hi.
Kheek Leh Ni (Ni Thumni)
Tanu te’ sungpan tongte pahtawi na sagual a go nuamte in, kheekleh ni in go uh
hi. Tongte saluang khiat liang 1, zang 1, iik 1 pia hi.(Vok ahih leh liang 1 leh iik 1).
Tanute’ inn a tongpa, pupi ahih leh, liang 2, akop in ngah hi.Tanu saluang khiat teng
gawmin, Lawi gawh bawl gel in huanin , kaai pawl in nupi pasal a omteng kibaak uh hi.
Phaitam zu sii(zawl le Nuphalpi lu kheuh ) te’ sagual gawh saluang khiat pen
tanute’n sallak in la uh hi.
Kheeekleh ni sunin Tanu pi tengin zu bung 3 ta beel 2 pai luup uh hi. Zawl le
Nuphal in bung 3 ta in phaitam ah taak uh hi. Nitum kuan the Beh bull eh Pubul teng
leep uh hi. Nitaakteh innteek vaaak hi. Zawl le Nuphal a, abei teh inn teek in tawi hi.
Sunin zawl le nuphal in gawhpi lu kheuh in, ciing tawh kaan in inn sungpi ah
Suansak hi. Sagual gawh luteng tanu valte 2 in lukhat ta kheuh in, zubeel khat tuak taak
in, a gan go te leh innteeek pia hi.
Kheek Leh Ni Zing (Ni Li Ni)
Tuulpi pa in dawi gawh voklu pen kheekleh ni zing ciang zing sangin suanga sian
hong hi. Sanangpheek kikhai teng (khen khat – kheekleh ni-in zawl le nuphal vaak nan
kipia zo) siansa in kihawm hi.
Tua ni-in Tanu tengin zu bel khat ciat la uh hi.
A zing ciang (NINGA NI) in Sanggam leh pu tengin zubel khat le ak khatciat
pia hi.
A tongte’n akipat nipan ni 5 ciang zeh tang uh hi. Asian zawh teh gamsa bengin,
a tun ni in siampi teng samin, zulup in sianhong hi. (Tua mateng gamlak tui nethei lo hi)

SIAK KOP GAWH
Zu pen a tangsut tawh kibangin kiluup hi.
Sial 2 ahih manin khang song 2 kiphut hi.
Sate adang mah bangin azom in kigual hi.
Saluang hawmpen -agol bel - Pupi (liangkhat kithuah, at khia lo)
Atun na pan baangkua in tang.
-aneu bel -taangpu.
Saluanghawm hawm na(Pupi)
Iik khat -baangkua.
Ngawng phal -tanu
Ngawng phal -tanu salaak
Tualo teng abaak ina kilawm bangin hawm.
Adeih na
(1) A tong sate asih ciangin sanam 12te sanolh theih nang.
(2) Asih ciangin sanam kim la khempeuh akisak theih nang.
(3) Ngeina gawh le luup sin sak na
Sa-aih Zia:
(1) Leitang aih-sanautang aih kici-in, samin nei sanam 12te aman, ih deihte
Vaak a, sial, bawng, vok tawh aih na
(2)Salian khat man-a aihna
Sa-aih na ah SIAL kigo in tuat leng – sahawm dan:
Liangkhat leh iik khat, vaak 12 te’ aadingin kila khia masa hi.
Sanggam-1- Bultong (meizu laakzawh ah taak 2 kila lai) –(Baangkua)
2- Liang( a dawn tawm kitan) -(Zinthaak)
3-Zaang golbel -(Tuulpi kaataaaa)
4-Zaang neu bel -(Sial bawl)
5-Meizu (meinei lo lam – atui lawi atan)

6-Napan sabaak ….
Bultong pan akila nih sungah taak khat, thusa leh sasem 4 in hawm,
taakkhat tanu sa beh lapna
Pu- 1-Bultong (meizu bang lam – baangkuate’ aa bang)
2-A ngawng
3-meizu(atuilawi atan)
4-napan meizu guh teng hawm
Bultong pa akila taak nih sungah taak khat, sanggam ah zom, taakkhat tanu
Salaak.
Tanu 1-naakbul tang 3 atan, iik kawi, pheisa baak 1, sungkua namkim
2-naak tang 2 atan, iik, pheisa , sungkua
3-napan tanu zah kibangin hawm.
-Tanu valte baak khat ciat
Sa sungkua hawm na:
- Sa nangpheek khai (lu, lungtang bup, kalgeel,zelbup, tuapthem,gilpi,
Sin,a gilkha kual khat)
- Innteek nu sungkua namkim leep sak phot in, aomlai teng she 5 suah:
(1) Sanggam 6 na ciangin seh khat hawm.
(2) Pu 4na ciangin seh khat hawm.
(3) Tanu pi tengin she khat hawm.
(4) Siampi tengin seh khat leh angoi minsa kawnkhat, anaakbul sa baak
khat, ahuai tawm khat.
(5) Tanu pi tengin salaak in she khat hawm.
Apheisa taak khat zong salaak mahin Tanu pi tengin hawm
Lungpi Zuu
Sa aih na sa a kihawm khit, sunlaitak a innteek sa-aite leh sanggam leh tanuteng
zu luup pen Lungpi zu(Sa-aihzu) kici hi.

Bithalaap naui ah innteek te’ aa bung (3) beel pi khat kiluup hi. Tua pan-a akizom
tuangdung phei ah sanggam bul samal ngah teng-a kigual phei hi. Bithalaap nuai
innteek te-a panin innliim lam baangkua ciang tanu zu kigual hi.
Siampi pa in zu sia, nupi te’n taangteep, papi tengin leep, zu bawlte’n zunei te
leh innteek ateep sak khit ciangin, lungpi zu hawm dinga akiseh mi 2 in nautang ah
hawm hi.
Vaak Zuu
Innteek sa-aite in vaak dinga adeih asa man mi12 teel in, saliang leh iik tawm
seh 12 suah in hawm uh hi.
Vaak 12 te in zuu bung khat ciat la in, azu bawl sawlte in inntual ah taaki uh hi.
Vaakzu taakteng gawmin, vaak 12 te alangah, sanggam le pute alang ah, gualtutu
tuakin kituah uh hi.
Inntual a vaak zuu akineek laitak in, innka ah innteek te’ asahang zu bung(3)
khat leh saizu bung (2) khat kiluup hi. Sahang zuu pen sahang man tengin sai-in hawm
uh hi.
Vaak (12)Te:
(1)Sai (sai) (2) Sahang(gial) (3) Cinghpi(Vuung) (4)Zangsial(sial)
(5)Vom(Buai) (6)Ngal (ngawk) (7) Sazuk (zual) (8)Vaphual (phual)
(9)Sakuh (siai) (10)Sazaw (zaw) (11)Siahnial(Nial) (12)Saza(Za)
Hih vaak (12) pen sa-ai pa asih ciangin sivui kuanah sanolh la abanban in kisa
in, atawp na saza la (za-e) akisak laitak in siluang ki paipih in kivui hi.
Sun –a atung a zu-pi teng akineek sungin innka ah tangval teng daaklaam hi.
Nitaak lovai ciangin siampi tengin siampi daaktum khawmin songkot in vial 3 pai hi. Tua
zawh ciangin daaklaam teng alaam sain inn sungah tum hi. Inn sungah vaak-sala te
kisa hi. Inn sungah innteek te’ luup phiitzu bel khat leh thusa sasem teng azu bel 4 kine
hi.
Innsung pan sa-la teng a kisa khit ciangin, phiit tumsa in hong taangsuak phei-a,
inntual leh innka kiimkot in laam hi. Tua laitak in Pu teng zuu inntual suangphah ah

gualphei in naki luup hi. Pu-zuu neek sungin sa-late kisa kik hi. Khuavak dong sala te sa
in kizan hak thei hi.
Sahang Khim Na:
Sahang a kimat ciangin kimawk om theilo-sa sial khat peuh mah akhim kul hi.
Tua pen Galngam leh Hangsai’ panan kipan hi-a, akhim zolo te sahang in khem thei,ne
thei mai hi.
Sahawmdan: (Sahang khimnba sa pua ki paipih theilo, ne meek)
-Liang khat -samal man pa’n (Huan in a it teng tawh ne cip)
-aom laiteng ahuan min zawh the seh thum suah in:
seh khat-sahang khimsa tengin ne meek hi.
seh nih –nautang in nemeek hi.
-sanaangpheek innteek ki khai hi.
Samal manpa’n zubung (3) bel khat la in luup hi.
Innteek in zuu bung (3) bel khat tawh na do hi.

Gal Ai
Sa-aite in akheek leh ni-in Gal-aih na vok khat tawh hih thei hi. Tua in zunun saaih
gal-aih zawhna leh, asih cianga gal la leh sakol la akisa theih nang hi.
Sahawm na leh zuuluupna:
-Liangkhat leh iik khat ta khia in gal le sakol vaak (2) in hawm hi.
-Adang teng sa aih n amah bangin kihawm hi.
-Zu zong sa aihna mah bangin kiluup hi.
-Inntual ah gal leh sakiol vaak te geel zu beel (2) kitaak in, sa-aih vaakzuu mah bangin
kituah hi
-Innkaa ah galzu bung(3) innteek in luupin galman tengin sai-in, Sai le sahang man teng
pia masa in, kihawm hi.
*Sanggam, Pu, Tanu mong dawnte’ zuulaak beelte bungkhia in kigawm a, innteek te’n
adeihna peuh ah zang theih hi.
Nitak lovai ciangin siampi te in siampi daak tum in songkot uh hi. Tua zawh
ciangin sunkim a innka adaak laamte innsung ah tum in, gal la te leh sakol lasa in,
innteek, te’ luup phiitzu beel khat leh thusa leh sasem te’n beel 4 ne uh hi.
Alasak zawh ciangin phiit tumin taang suak hi. Inntual suangphah ah Pu zuu
kigual akine hi. Zuu neek sungin gal la leh sakol la mah kisa kik hi.
Khuai Ai
Khuai ai te asih ciangin pial a laang tunga kilum sak penl, tho hong dingin zutui
phih in khuai kisam hi. Khuai hong pai in si bawk tho te pet lum in hong thei hi. Tua
deihna leh khuaila sak theihna tungnun nangin khuai ki-ai hi. Khaui ai nuamte in
khuaibu(Tuunpi/ngaltheen) khat suang phot hi. Phiit bu khat, mal 12 sat hi. Khuai khau
laam 50 heek hi. Meilah puak 5 bang kiging khol uh hi.
Tuuk khuado sagawh ding nitak (meivaak nitaak) in khua zang a ut khempeuh
tawh khuamual ah kuan uh hi. Khuamual pan akhuai khau khungin,laam khat hal ah mi
khat, meilah tensa lom khat ta de in om uh hi. Amasa tengin phiit le khuang tum inl, tua

bang in khau len kawm leh meide sa in kizom ngiit ngeet in inn lam zuanin ciah uh hi.
Lampi ah meel theih numei te in zuthawl tawh na dawn thei uh hi.
Inn atun ciangin mel theih te’ laak zute inntual ah luup in, khauila sa in kilaam hi.
Innteek te in vok khat go-a a om tengin ahih thei bangin kine meek hi.
4.SIH NA
Mikhat asih ciangin sivui hun ding, siluang koih tanding pen innteek leh ule nauteng
kikum in ani kiciangtan hi. Asihlai tak in, nia om lai leh tuani ni khat in kisim pah a, ni
atum khit leh tuani kisim nawnlo hi. Si pen nikop cing kikoih nuam lo a, ni 3 pan a tung
siah kikoih tampen hi.
Sihni in simai na innteek in gan ahi-a, vok ahi zongkhat go thei hi. Innteek in
zubeel khat luup in Sanggam le Pu tengin zula hi.
Simai sa hawm na (vok)
Sanggam – 1- Bultong Pu- 1- A ngawng
2-Khanuai phal 1 2-Meizu(Meibaang)
3-Khanuai phal 1 3-pan meizu guh –
4-Meizu Tanu-1-Bultong
5-na pan meizu guh 2,3- Liangtong
4,5-Zaang
6 -pan aom bang.
Si-Mai-An
Simai an ci-in simai na sa phuukka, ngoi 1, tek 1 (Ciang bang) lehtaaksih lawh
khat si lukhung ah valuui hi. Tawmvei akoih zawh ciangin lakik in tanu tengin hawm uh
hi.

Ni Nih Ni
Azing ciang ninih ni in Tanu tengin zuu bel khat ciat la-in kiluup hi.
Siluang om sung a lasak:
-A tong lote lasak ding kineih lo hi.
-Sa ai lo a Tong bekte zangta la kisa hi.
-Tong a sa-ai, Gal ai te, Zangta la, Sa la, Gal la te kisa hi.
*hankuang din gleh kuul tawh pen tanu te’n tavuan hi.
*Misi pen in tuu aneihleh, atuu te tengin zu bung khat bel tek tawh nitak khat
min zuu luup uh hi.
Laang Khet Ni(Si Pusuah Ni)
Laangkhet ni pen avui niding ma nikhat ni hi-a, tuani zan in si kizan hahpih hi.
Tua ni-in si a vui nuam sanggam leh pu teng in sivui nagan/ Vok go uh hi. Gn ahi leh
misi te’n kigo in,saluang khiat teng apiak zawh ciangin, amau tan teng amau’ inn ah
ciahpih in hawm uh hi. Vok ahih leh amau’ inn ah go in, saluang khiat teng nitak the azu
tawh pauk hi.
Sagual gan gote’n a naangpheek seh nih suah in, misite leh sago te’n hawm hi.
A lu leh acing khat misi te nusiat uh hi.
Saluang khiat in :Bulk hat, Liangkhat, Zaangkhat, iik bup, pia hi. Tua sung pan
azing ciang si vui ni abul meizu (mei baanglo lam) la in, abultong agote’n tutphah in,
ameizu misi te’n ngah hi.
Sagual go te’n amau’ tanteng ahawm na:
Sanggam -1- Bultong (meizu leh taak 2 la) Pu -1-Liang(adawn tawm eu)
2-Zaang 2-meizu(Tuilawi atan)
3-Naak tang 3 3-pan meizu guh
4-pan sabaak. Tanu-1- Naaktang 3(Sg.3 te’ alang)
2-pan naaktang 2 ciat
*Vok ahih leh saluang khiat:Bul 1, Liang 1, Lu, iik bup

Si Pu Suah
Sivui ni ding ma nitak khuamial cil pawlin si ki pusuah hi. Si a ki pusuah ding
ciangin siampi tengin zuutaak teekte’ aa thawl 1, Pupite’ a thawl 1,Tangpute’ aa thawl 1,
thawl 3 ne masa hi. Tua khit ciangin innsung pan siampi daak tumin hong pusuak a,
thankuang zawn pen tanu tengin pua in, nupi tengin sikuang zui in, Papi teng minsial in
thau lawn hi. Innka ah pusuah phei in, atong sialtang go ahih leh song 3 vei kiimkot in,
sial kopgo ahih leh 9 vei kiimkot uh hi. Tuazawh ciangin innka lai ah kingaa hi.
Si pusuah man ciangin sialtang go ahih leh zu beel mai khat, sialkop go ahih leh
zu phelta khat, bang kua te in siampi te luup hi.
Tua laitak in vuina sago tengin si mai-an pia hi. Tuateng inteek te’ tanu te’n
khawm in, amau tengin hawm uh hi.
A nungta laite’ thasap na in siampi khuangtum pa’n, azu neek ma in ak khat tawh
phuisam hi. A aksa nelo-in kikhai-a, misi kikeng sak hi.
Tuazawh ciangin Pu zuu inntual suangphah ah gual in kiluup hi. (Nidangin hih
puzuu pen taaksa in kitawi hi.) Pupi te’ bangin zutui taaksa taubeelsa khaap 9 nih
peuhmah bangcikul hi. Ahih zong in azu leh a an haksatna leh ami kitam zaw ahawm
cing nawnlo hihna tawh, ahoih zaw ding ci-in si pusuah zawh cingin Pu zu kibeel luup
sak hi. Siampi khuang tumpa in Simpizu asiat khit ciangin Puzu sia hi. Puzu neek
sungin Sihtawi la (Sialgawh ton simna) la kisa hi.
Puzuu apeen zawh lup hun zan nai 10 pawl khawng ciangin tanu zuu luup kipan
hi. Tanu zuu neek kawmin anuai a late abanban in kisa a innka si kilaam hi. Khuavaak
dongin lasa in kizan hak a, Tanu zu apeen a kikhomkei leh, innteek te’n ahi zong,
meeltheih khat peuh in a hi zong, laakbeh luup beh thei hi.
La kisa tea ban ban in:
-Zangta la,
-Lapi(Naulak ahih leh Naulak lapi, Hatzaw ahihleh Zatzaw lapi)
-Numei ahih leh Nuthaak la
-Pasal ahih leh Pasal la

-Pasal ahih leh Gal la
-Pasal galding phuuk ahih leh Gallu lap la.
-Sa a aih leh a aih zawhteng salate:
(Sai, Sahang, Cingh,Zangsial,Vaphual, ……..)
-Hual la
-Dol la
-Sialkop go ahih leh Tungnun la,
(Hih Tungnun lasak sungin huansung khawng ah pai in kilam thei hi. Huan a
nate singno te asuk siat loh ding zuubeel tawh kitan thei hi.)
Si Vui Ni
Sivui ni in innteek pan akawsah ding a teek gawhpi pen kigo hi. A tampen in
kawsah pi in sial kigo thei hi. Hih sivui ni manhin Tanute’ sung pan a avui nuamte in
sihvuina sagual go uh hi.
Kawsahpi sahawmna:
Tanu 1-abul bit Sanggam-1-Bultong (meizu leh taak 2 la)
2-aliang 2-Innlak gawh liangkhat
3-aliang (Innlak a a om kei leh Naakbul 3)
4-azang 3-pan aom bang
5-azang
6-pan apang tan 2 zom
Pu 1-A ngawng Thusa sasem –Gawhpi pheisa taak khat leh
2-Innlak gawh a ngawng innlak pan a kigovaok iikgol
(Innlak a aom kei leh ameizu) khat
3-pan sabaak
Sagual gote: Saluang khiat pan a bul ah meizu lakhia in a bul tong agote pia. Vok ahih
leh bultongleh iik khat pia.
Siampi sa in: Gawhpi naakbul 1, ahuai tawm 1, sungkua namkim, ngoi kawn 1 kipia hi.

Gawh pi sungkua hawm na:
Nangpheek khai in, seh (7) kisuh hi.
1-Innteek tanu sabawl tengin seh khat
2-Sanggam tengin
3-Pu tengin
4-Tanu tengin
5-Tanu salaak
6-An guai huan (Tanute khat peuhpeuh)
7-Si mai an
Asin Tawi
Angoi tum 1 leh utok, thung khat ah kiguan sak in, sivui a han a kiphum ding
cingin,pupi in sehnih suahin vei ah khat, tak ah khat tawi sakin zutui phih in phuisam hi.
“Na veilam a natawi natuah masak pia in la, Naulak lam a natawi na Pu puak in” ci-in mi
si vaikhak hi.
Khun Sa
Gawhpi iikbup leh sagual iikbup khempeuh gawm in, Sanggam, Pu leh Tanu
zahzah in kiseh saat hi. Sanggam teng alang khat ah, pu le tanu teng alang khatah
akikim in kigual sak hi. Amau’ kisai pih ciangin innteekte in zuubeek khat luup in siampi
tengin a neek khit ciangin, siampi daaktum in, zantak a si pusuah a songkot bangin,
khat vei kot leuleu hi.
Khun Zuu
Songkot zawh ciangin khunzuu ci-in sanggam teng zuu(Beh zuu) inntual kiimkot
ah kigual in abulpi Bangkua te a bithalaap nuai suangphah pan kipan hi. Siampi pa’n
zusia in, papi tengin leep in, zuu bawlin aneek zawhteh teektuah hi. Tua zawhteh
Thusate’n zuneite leh alang aki saipih Pu (or) Tanu te’ tuah hi.
Khunsa ding a sehnih ta ahen sa akikhai satante, zuubeel sim ah khai khat ciat
kikhai sak hi. Tua sate Sanggam leh Pu/Tanute zuubawl te in amau’ kisik sasan hawm

uh hi. Sivui zawh ciangin zubawl khunsa ngahte in akhunsa neite a inn uh ah ciahpih in
siatvat (hehnem) uh hi.
Thusa leh sasem tengin Phaitam lasak zawh nitum pawl ciangin, sivui zawh the
inn sungah tuahin innteek te vaakna in hehnep na in nei uh hi.
Khunzu neek sungin sihla, sala, gall ate sa in si kilaam hi. Nikai pawl ciangin
Thantan la kisa hi. Thantan lasak zawh nitum pawl ciangin, innka pan inntual ah siluang
tuahin Sanolh late abanbanin kisa a, atawp na saza lasak laitak in, vui dingin han lam
ah kipai pih suak hi.
Sivui khit ciangin innteekte innsung kiluuut pih a, thusa sasem te’ zuu hehnem in
kivaak hi. Nitaak in nungak tangvalte hawhin lapeuh sa in va kinop bawlpih hi.
Sanggam, Pu, Tanu bul teng amauj’ tanu, ule nau leh azu bawlte in ainn ciat uh ah
ciahpih in, siatvat a, inn teekte’n asa sante uh huan uh hi.
Han Dal Ni:
Handal ni-in salu teng kikheuh in, nangpheek khai teng tawh kihuan hi. Sanggam
leh Pu tengin zuu kila hi. Innteek te PUTHAAK ZUU beel khat luup uh hi.
Azing ciangin Tanute’n handal in beel khat tek la hi. Innteek te’n tanu thaak zuu
beel khat luup uh hi.
Theih ding:
-Aton kei leh ki pusuah lo-in, avui ding the insung pan kipaipih suak hi
-tonlo-a sa aih leh, siampi lo-in saila tawh kipusuah hi.
-Innka pan Sihtawi la kisa theilo in sala tengkisa hi. Sa nolh theih hi.
-tong a sa aih kei leh siampi tawh ki pusuah thei hi.si tawila sathei in, sala leh
Sanolh la kisa thei lo hi.
-tong a sa ai lo te’n te’n simai ni’n vokno khat go in, zuu phel khat luup in Upate theisak
hi.
-Tonglo, sa ai lo hinapi, abeh sung sanggam khat in ama’ gawh le luup asim sak no;p
leh, ama’n kawsahpi saat hi. Tua hi leh amah innteek suakin panna neilo in,zuu le sa
ama’ inn apn mun le hawm ding bangin she in kihawm pah hi.

5. SA KI GAWH
Numei Sagawh
Numei sagawh cihpen Pasal khatin a sangggam numeite agawh sate hi. Sa
akigawh ding ciangin sa gawh ngah ding nu in Sagawh zuu ding bung 3 beel khat leh
Tuukzuu thak nang bung 2 beel khat tawh kuan uh hi. A zute kitaak in aneek ding
ciangin innteek te in ata, atu, asuan akhakte thu;pha pia hi.
ASa Khen: Keng-4, Pang-1 iik-1, khanuai-1,Sinphal -1,ngoi-1. Hih atung a sateng
khen in, Zuu bung 3 beel khat leh saseeeng sin dingin puan ahi a sum ahi zong, khat
peuhpeuh guan uh hi. Azu pen a satunna pan ne in,sasengsin pen numei akuan lamte
zubawl tanu in ngah hi.
Sago,innteek te’n ah nangpheek teng khai in, tua lo teng huan ciim in, ahi thei
bangin kine hi. Sangawng pen kibaak hi.
Satun na pan sahawm na:
-Keng tong(3) -Numei tanu lamte’n hawm hi.
-Kengtong(1) -Baangkua in tang hi.
-Meizu -Pupi
Asa gawh pen, agawh ngahte daipaam peuh ahih leh a innpi tun thei hi. Atutna
te’n vokno khat bangin na aih sak thei hi. Aki aih leh, a aihna liang agawhte kipia in,
tualo teng leh, sapi kihawm loteng huanciim in kine hi.
Innpi Sagawh:
Mi Khat inntuan a akhawi avulh, a khawh atuk akicin ciangin inntuan sa innpite
sa kigawh thei hi. Tua sagawh ni ciangin, tua inn tuanpa inntuan khia taktak hipan a,
innpi panin neih le lam, inn mun logam, gamh hawm khia hi. Tuani a ahawm pen u le
nau in theihpih in thu kip hi. Sagawh pen Gan ahi a, Vok ahi zong kigawh thei hi.
Innpi sagawh pen innpi te’n beel in kigawh hi. Bulkhat, lutang leh nangpheek
kikhai sak hi. Gan ahih leh abul khat sagawh tuakte’ tanute in liang khat, sungkua khen

khat, ngoi khen khat, sagawh ngahte leh iik bup zuu beel simsa inn kihawm hi. Tulo
teng, aom tengin kine cip hi.
Sungh Sagawh:
Mi khatin zi nei a inn suang a tu le ta aneih ciangin, asungh te sagawh thei hi.
Zuhawm sahawmna pen innpi sagawh tawh kibang hi. Sungh sagawh pen Sungh te’n
ah zuanin kigawh hi.
6.ZO NGEINA VANZAT TE
Pute Pate’ Biak Inndawi Namte (Dawi Thoih Namte)
(1) Pusa dawi (2) Huan dawi (3) Khansang dawi
(4) Sumtawng dawi (5) Khakham dawi (6) Naupang dawi
(7) Siam thoih (8) Kaih (9) Pulen
(10) Kikhakhup (11) Ki-mit-et (12) Lingnanna
(13) Baangtung (14) Mei dawi (15) Kongsak ankha
(16) Kau peh (17) Ngil (18) Ciampal
(19) Si-an-siah (20) Dawisia (21) Sial dawi
(22) Bangkuahon (23) Khuksia (24) Kongsangdawi
(25) Tual dawi
Gam dawi Namte
(1) Gampi dawi (2) Luilam dawi (3) Gun dawi
(4) Lo dawi (5) Kalzangdawi (6) Singsia dawi
(7) Kongpi hon (8) Mual dawi
Dawi Thoihna-a Kizang Thei Ganhingte
(1) Ak (2) Ui (3) Vok
(4) Keel (5) Ai-sa (6) Sial
Dawi Thoihna-a Kizang Vante

1.Sialsawl 2.Sesing 3.Sialnuh sawl
4.Gua 5.Vomh khau 6.Naang paan
7.Tuaitung 8.Sial-luang 9.Kaiteem
10.Phaipi 11.Aisa guh 12.Nga guh
13.Toktoll 14.Aikanglo 15.Khimpi
16.Kaaiciin 17.Peeng 18.Aisan
19.Sutzo 20.Guapiteh 21.Khuaipinun
22.Khiangsing 23.Vaguhsing 24.Ngalbu-lo
25.Mualkham 26. Kanval 27.Linggui
28.Bepi-tang 29.Mawngteh 30.Sising-tang
31.Tung-man(Buan) 32.Khau (san/vom)
Pute Pate In Zatui-a Azat Theih Uh Vante
1. Zuha 2. Ai namkim 3. Sing(Siing)
4.Tuibuuk 5.Khuaizu 6.Ui-sii( Sisan)
7.Ngau si 8.Sazuk-kidawng 9.Vom-sinkha
10.Zangsa 11.Saam-Sinkha 12.Za-ek
13.Zo-zu 14.Innkhing
Mi Tampi Kihel Theihna Laam Namte
1. Laamvui 2. Laamsai 3. Phitlaam
4. Dak laam 5. Sazawngpheikhai 6. Sawngsiik
7. Khawkhai 8. Saipi khuksu 9. La-tawm-laam
10.Khangtunglaam 11.Sungluh laaam 12.Tualtun laam
13.Siampi laam 14.Laampak/Pahlam 15.Khuangpi laam
16.Suktuah laam 15.khual laam 16.Palap laam
19.Cingkhup le Ngambawm laam

Mi Khat Bek Tanglaam Namte
1. Ailawng laam 2.Lumsuih 3.Phitlaam
4. Tomu laam 5. Suklep laam 6. Gualkhawl laam
Zo Ngeina La Nam te (a-aw-kaih zuih)
1. Akaihna la aw 2. Anawhna la aw 3. Khupna la aw
4. Ton la aw 5. Gaal la aw 6. Khuado la aw
7. Pule pa’la 8. Zola 9 Zawl la ( La Awi)
Sih Cianga Akisa La Te (Sih-la)
1. Sihtawi la 2. Zangta la 3. Munzangla
4. Innveel la 5. Nu- khak la 6. Khuado la aw
7. Vontawi la 8. Sanggah la 9. Nau-awih la
10. Sanolh late nam (12)
1. Sai -Vui 2. Zangsial -Sial
3.Cinghpi -Vuung 4. Sahang -Gial
5.Vompi -Buai 6. Ngal -Ngawk
7. Sakuh -Suai 8. Sanang -Nang
9. Sazaw -Zaw 10.Saza -Za
11.Vaphual -Phual 12. Siahnial -Nial
Gal La (Lazek) te
1. Galla kaihna 2 Galla nawhna
3.Gallu lap la 4. Galkheemna
Sa La Te
1. Sai la 2. Cinghpi la 3. Sial la(Gamsial la)
4. Innsial la 5. Zangsial la 6.Sagial la

7.Sawng la 8. Sakol la 9. Vaphualla
Ton La Te
1.Ton lapi 2. Songla 3. Inntam la
4.Sialhawl la 5.Tonko la
Tungnun La Te
1. Tungnun Lapi 2.Gawhtuan la 3. Dol la 4. Hual la
La Tuamtuam Te
1. Zola 2. Zawl la 3. Ailawng la
4.Thado- Kuki la 5. Vaiphei la 6. Phiit la
7. Lamsai la 8. Daak la 9. Khawkhai la
10. Tongkim la 11.Salukan la 12.Lumsuih la
13.Gualngaih la 14. Khuai la 15.Khuado la
16. Tuibung la 17.Hanla
Tum TheihTuamtuam Te
1.khuang 2. Zam 3.Sialkii.
4.Daak 5.Daktal 6. Phiit
7.Namsau 8.Teipi 9. Lum
10.Thau 11.Guasem 12.Daltuah
13.Kilong 14.Tamngai 15.Dingdong
16.Akgia,Sonkai,Tukpaak 17. Liamlo 18.Lawinget(pengkul)
Vanzat Tuamtuam Te
(1) Tu le hei
-Tu -Tupeek -Tuzum -Sikpum -Kawbia -Kuangtu
-Tem -Temtapi -kawngtem -Namsau -TEmtawng -Heipi heita
(2) Lawh le Ciang

-Lawhta -Lawhbeu -Lawhkhuk -Haai -Beem -Khum
-Seng -Bawmta -Bawmpeek -Seu -Leel -
Ciangpi(Sa-ngkia)
-Paipel -Keubawm -Bawmpi
(3) Um Leh Bel
-Uum -Tui um -Ngaugthawl -Theei -An Um -Dawn
-Taubel -Pulungbel -Zu-um -Keu -An bel -Leibel
-Nganbel -Thambel -Belngum
-Zabel -Belpeu(pei)
(4)Nik ten Puan silh
-Puanbu -Tualpuanza -Tualpuan-ak(angki)-Tualpuan
-Niksing,(Nik/vom/san-Puandum -Puanlaisan -Sialsutpuan
-Dialtuamtuam -Tangcing -Bombi -Mawngkhak(theitheek,
mokthak
-Mongvom -Khephiau
(5) Siamsin vante
1. Patkol 2. Muitung 3.Muiphei 4.Siambu
5. Patthal 6. Khaukhawnna 7.Siksekna-pum 8.Dummui
9.Sek 10.Suangtat 11.Suum 12.Sukpum
13. Kuangzawn 14. Ankuang
Kimawl Na A Tuamtuam
1.Sungthai 2.Singlam 3.Sikh-ling
4.Sapi-umtuah 5. Gatangkap 6.Kanteh
7.Bukteh 8.Seningmaw 9.Phaithai
10.Luai 11.Ta-ci-tek 12.Tuktuah
13.Siallei-gatang 14.Puanseel 15.Khaukisut
16.Seng 17.Sial-ki-li-leh 18.Suktum-thalthawh
19.Zuhei-sukkum 20.Mialzawt 21.Cikpi-meikai
22.Zawngtuitawi 23.Musane 24.Sikh-kik-bawk

25.peuliip 26. Suktuah 27.Ling-kineih
28.Teengta-kineih 29.kibuan(zakbal, Uipitut, 30.Ki taiteh
lupbial, kizutang’bawh)
31.Ciangtang sat 32.Thaukap 33.Leilam kan
34.Suanglot 35.Thalkap9Thallii/Thaltang 36.Sakol tungtuan taikidem
Gal Hiam
1.Sailii 2. Thal 9Thallii/Thaltang 3.Hei,Temtawng
4.Namsau 5.Tupithau 6.Zothau(Holland)
7.Tei 8. Lum 9. Ciangkhut
10.Za ip tem, 11.Sakhau 12.Zangsial kii(thauvui guan
kawngtem na
13.Tong kalang 14.Thau kapteh um 15.Thauvui nel um(Tungki,um
thei)
16.Thautang(azawl, abem) a tangsi (tawhnen)
Tehna Namte
A gik teh na pen khai, puak cih tawh ki teh a,
A phazah pen nuai-a bangin kiteh hi.
Sip 4 -Mikah 1
Mikah2 -Pota 1
Pota2 -Lawh 1
Lawh 2 -Haai 1
Haai 2 -Seng 1
Seng 10 -Beem 1
Beem 10 -Pang 1
Zulup pen anuai-a bangin kisim hi:
Kaubeltung(tawnta)
Beltung

Siatvatbeel
Beelmai
Phel(ta+pi)
Bung khat + nih, thum beel (khauvawh bel)
Saibeel
Kiciam Na
Kiciamnate (က်မ္းက်ိန္ဆိုၿခင္း)
1. Suangpet
2. Tuisiadawn
3. Tuikulluh
Kihaamsiatnate (သစြ့ာၿပဳၿခင္/က်ိန္ဆဲၿခင္း)
1. Phak le lol
2. Humpi sahang vompi peh/phuai
3. Keekden
4. Khansih (dawnsih),pulsih, sihsia…….
Kiluut kilepna (အဓိဌါၿပဳၿခင္း/ေၿပဲၿငိမ္းသင့္ၿမတ္ၿခင္း)
1.Sagiltat(sisan lui)
kamciamna( ကတိကဝတ္ၿပဳၿခင္း)
1. Saban
2. Sathal dawt
3. Zuhaak teep
4. Sial meitawh kisat, sialmit deng
Mo Man
(Kiteenna Mo Man a kipia thei teng)
1. Manpi -Sial 1 pan 10 dong (Sial 1 Ks 50.00)
2. Lam taam -Sum 2/- pan 6/- (Baangkua te ngah)
[ NAULAK BEH TANGTHU ]
72
3. Kaan Man -Sum 10/- pan 30/- (Akaan – au nu aa ding )
4. Angkhen man -Sum6/- pan 10/- (A luppih pen in ngah)
5. Pu Man -Sum2/- (Pupi in ngah)
6. Min man -sum2/- (amin tappih in ngah)
7. Zaangdawh -sum1/- (Tuulpi pa ngah)
8. Mualkhup man -sum6/-pan 10/- (Khuadang pai ahih leh)
9. Nu man -sum10/- (0r) Puanza(A nu a ding)
10. Tampi/Tamdawl -sum4/- pan 30/- (Behte aa ding)
11. Sawmkhakna -sum10-/ or Zubel 1 (Sawmgiahpihte khakna)
12. Sasengpua -sum 1/- (Thusapa)
13. Moliah -sum 25/- or 50/- (Akikhen leh pia kik)
Mo Van Ken Namte( Numei lem Pan)
Seeng -1
Hei -1
Tu -1
Puanbu/Puandum*
Khi-awh, Taubuh*
Beelsuan *
Zam *
Vokthau biing *
Sasengsin *
Khuasaat Na
1. Hausa -1 (Upa inn 10 teh khat)
2. Miciim (thu le la thei) -1
3. siampi pawl -* Tual teek siampi-1
*Dawisa-1
*Khuangtum-1
*Daak tum -3

(4) Khaici len -1
(5) Sikseek -1
(6) Tangko -1
(7) Siam (Na’ng) Phan -1
NB: Hiteng akimn leh aisan phot in, ai aphat leh khua sat thei hi.
Innsung Panmun (Inn-dongta)Seh na
1. Tuulpi (Beh zui in ga kuam bup vaan)
2. Behte (Pasal lam pan beh le phungte)
3. Pute (Numei lam pan sungh le pute)
4. Tanute (Tanu numei lam naseem dingte)
5. Nuphal (Zite sanggam numeite)
6. Thusate (Behsung leh Veng sung pan vaihawm ding 2)
7. Sasemte (Sahawm dingte a at, a sem ding deih teel 2)
8. Zawl ( I lawm it )
Sih Cianga dial Kikhai Te
1. Sai Simna-a kaang
2. Sahang simna-asan
3. Cinghpi+zangsial simna-avom
4. Vaphual simna-a vomtunga a kang gial
5. Tang 100 simna-Naangpukphan
6. Gal ai simna-asan teepnei leh mu kha veng
7. Samualsuah peuhmah simna- sawmkai kuitung
Theih ding:
Zomite’ biakna paaina, zatui zaha, laamna, thu le la, van nazat leh kimawlna dan a
kipan anamkima in I pu I pate in a naneihs uh ahi hi. I mun le I gam tek pan I zat dan le
a thu a cingin kan kik tek le hang, minam bulk hat i hihna, Pasian’ Thupha piakte i hihna
tel in, I mangsiam semsem ding hi.
By Cin Lian Sum

IV.NAULAK DIM NGEINA LAPITE
1. NAULAK BEH LAPI TE
(A) Pu El Thuam Lapi
1. Miim bangpianna, laituivang khua, Sihkhuk in mangbang bawm e,
Sihkhuk in mangbang bawm e, Huisa in dai bang pial e
2. Miim bang pianna seino gual aw, Lunta’n sibang sawmta e
Lun aw saibang nong sawm kum in, Saunenah tul suang ing e
3. Kaltui lunlai mizathumten, vakhuaibang hong phulta e,
Vakhuaibang hong phulta e, kum khal in dai bang neek (pial) e,
4. Giltuamkhumbang huang a nongkhiat, Vakhuai sanglah hang zaw’ng e,
Valkhuaisang lah hangzaw’ng e, Kimpih aw hong leel lo aw,
5. Ka minpawh nibang lun e, Thuamtangah min kisang e,
Thuamtangah min kisang e, simlei ah zil kisang(tanang) e,
6. Thuam ii vontawi vannuaisiah ah Alsi bang zen nuam ing e,
Alsi bangzen nuam ing e, Zatang bang pawi nuam ing e,
7. Hongdemlo aw khua kim gual aw, thuam vontawi zata suah’ng e,
Thuamvontawi zata suah’ng e, Mualcin minlo ciat ing e,
8. Ka inn thangah sihkhuk om e, Ka inn zangah kenliang om e,
Ka innzangah kenliang aw e, zang a khuaipi-in bawm e,
9. Ka lam aw tungpipen aw, Tongtong lam aw tung pipen aw,
Sang leh Lalmangka kaih na aw, Tongtong lam aw phei dildial aw,
10.Ka lam aw phei dil dial aw, hawp lam aw phei dildial aw,
Mim leh sawm tang kakaih na aw, Hawp lam aw phei dildial aw,
11.Hawpguam kuam a Zonun damtui, na luan siamna lei hiam aw,
Na luan siamna lei hiam aw, Zu lamh ka diah na hi e,
12.Phualva tuanna zangdolcial aw, Lenpal in ciang ning cing e,
Lenpal in ciang ning ciang e, Tanglungtup tung man lo e,
13.Lentusunga hualpi aw e, kawl hei tawi-in vala’ng e,
Kawlhei tawi-in va la’nge, Cial in dawh in zaa na e;


14.Zuakankong a gam thek thei aw, Tun in dumpuan a ban na;
Tun ii dumpuan a banna, Zua ii ciandal a khai na,
15.Zo nun ka sih khuk aw ka sih khuk sial in zuan;
Kasih khuk sialin zuan, ka ken kong khuai in bawm.
16.Lal hing kai ingh ka pahtang ah heenkol bulh naubangkap,
Sang kep ingh e nahsing nuai ah sang tunnu nau bangkap.
17.Lal hang nusakna lia teng ning hai, tangin khua mual ah khawl e,
Ning hail eh na seino gual tawh,khumual muizil zial ungh e.
18.Dai teng lal tang ka nan na aw lunleileh siallum thuah’ng e,
Lun lei leh siallum thuanh’ng, khuang suan mual ki tawi sang e,
19.Leido pal bang ka nan na aw khua kiim ah kan to ing;
Khua kim ah kan to ingh kido zan sial bang lian e,
20.Ka khua mual pin lumbang sung e tanglal theh in tang bang a tawi;
Dimtui khua mual kitawi tungah ngau gal i lu ka lel naw aw.
A Khupna:
21. Tongtong nuai a khua aw e, kua khu ahiam, lai aw ei vangkhua hi e , nibang
lun e,
Lai aw ei vang khua hi e, Nibang lun, Lallu suan na, khua mualgising nem
Veh e;
22.Ka zam luan ging dildil e, mual tawn ve’n, Hultui(tultui) a ka nutun aw, na
ngai veaw, Hultui a ka nutun aw nazak(ngaih0 a leh ka von zam luang hi na
nacici nam aw e.
23.Khua kim a mi apau te’n (tha vang el te’n) el ii suanteng, gil al bang mang aw
ci e,
El ii suan teng gil al bang mang dingin alawmlo, Tung Pasian in hual nam
Bang hek sa hi e;

El Thuam daak la;
24.Thuam ii tute sakamkei bangngial leido a liat sial in,
Saituitate’n lumsuangbang beel e;
Note:No.5 na la in Thuammual min Pu El Thuam’ Phuak ahihna kilang sak hi. No,6,7,
23, te in suanphat ding alunggulh na, along muanna(muhkholhna vision) la te ahi hi.
No.3,4na late-in Kalzang Hausa te tawh khan kituak cih na hi hi.
(B) Pu Go Kim leh Pu Vungh tong Lapi;
(Asuan a khak te in Naulak beh lapi in zang hi.)
1. (a) Kei ei eng aw Khuakim a ei sawm, bat lah k aneilo aa, sung innah al bang
that ning ci e.
(b) Kim ii zuapa gal leh sa in sawm, saitui a ciantualah lumsuang in phut ing.
2. (a) Sau innpha leh pahtang zathuah ing, kimpih leh phung namlai ah e, kei
mah tum, te’n tangbang theeng ee.
(b)Leido a nuhsial saitui a ciantualah lumsuangin phut ing.
3. (a) Thnggunpi kan in lel tangh, phaibuk nuai ah phutsial kasut , kei ei sawmtangbang
the’ng
(b) Si leh hing lak maisuan tang’ khuangdiiing lam a namtem katawi, hanmin
kasial hi e;
4. (a) tongh ii nuai ah ciin tawh khuava sang, tangsial ka sutnaan nei tah e;
sangkap leh laihen in tung nung ee;
(b)Thuam ii tusuan sakam keei ii suan, mawngbang peem lawibang ka thang hi
ee;
5. (a)Khua zim a leh khua phual a mi aw, Thuamlai bang hong ki dodo lo aw,
(b) Thuamlai bang ki do do lo aw, sawm in cing la’ng ee.
6. (a)ka von Vungh aw, khua na ngailo aw, na zua lah tumbang guaitangh e,
sau nih thum buan bangtuang nu’ng siang ee.
(b) Vangkhuazon leh ngalpa puan bangthua’ng,laambangpaak ding ka tuai
lia nu umbangkhuai veng ee;

7.(a) Ka lamh aw e, guabanghing ve aw, thakiat mawh a, tungvangkhua ii siam;
(b) Tha kiat mawh a tungvang khua iii siam, laitawi mawh in, gua bang hing e
aw.
8.(a)Ka lal leido a tong sia lawm lawm, zingin geldawnbang kituak leng,
pasal a hang khuangbang kai lo leeng”
(b)Ciau kuam pan tuibang la ing, tuaitang pa aw, namtemka tawi, mai bang
zut gaamsak ee;
9.(a) Zuagam loah khuvano ka hawi hi e, khuvano kamkeei kasuak sakngawn hi
e;
(b) Khuvano kaamkei kasuaksak ngawn hi e, zuagamlo sansi kazelsak ngawn
hi ee.
(C) Pu Luh Song La Pi
1.Ka tup tak in zangta man leng ci’ng, zngta lah man ta nang e,
Ka tuai laizaom umbang khuai ing e.
*Sau inn sia leh nuhthaai pham tan tah, albang ka mang ding sang e
laikhun ah naubang ka kap hi e.
2.Mi sing ii ta nuhthaai in la’ng e, nua ciang lianlo kho e, tunbg ciang setang beem
saal in sia’ng
*Phel gua tawi lo sang deih teel na’ng e,
hang kisa buai vom a min thang tawh, khua mual a min thei ka lo hi e.
3.Nawh suk tang nawhto tang e, pusial nuai ah hang kisa buaivom mul khu’ng,
pusial nuai ah man tazeel ung’e
*Khuamual gii sing ahiang zau sing seng, lallu suanna’n bei e,
nuai ah holsuang zah’n a vuum hi.

(D)
1.Ciin tawh kumlo ciau dung zuiing, thuam vum ah khua sat ing e.
Thuam ii tate sakam kei bang gial, leido a nuhsial in saitui cial tuang lumsuang
in phut ing.
2.Tangta al bang ka keuhna aw, ka khua mun lui om nah ee.
Gunlui mi zathum lai ah phui gua bang akhup hi veng e, tangta theu luangin zeel
ee.
3.Sak enleng sik khuk aw e,khang en leng ken liang aw e.
ka sih khuk sial in zuan e, ka ken liang khuai in bawm e.
(E)PU Mun Luah La Pi
Pu, Munluah Kalzangah teng a, Tuingo, Tuicingh, Tehtuah, Vangzang gam teng gam in
na nei hi. sila zong nei a, Khuai siah zong na kai hi. Dimpi khua Pu, El Thuam khangma
in, nauzaw innluah na zang hi. Pu Munluah in, gam nei-in,mun leh gam teng na luah hi.
Munluah Lapi Te:
1.(a) Khua sang e, Khua sang e, vangzangah ,vang khua sang ee;
(b) vangzangah mungbang phuttang ee, Suangtuiah vang khua sang e;
2.(a) K awh khi tawh kaciandal tawh, luahkhawmang in om in ee,
(b) Lai alum suang bang kapo a, luahkhawmang in om in ee;
3.(a) Khuasakah kenliangkoih tang e, khua kangah sihkhu koih tang;
(b)Kasihkhuk sial in zuan e, ka kenliang khuai in bawm ee;
4.(a)Kasak muaitui kaaizawltang e, pahtangah zin bangtut ee;
(b) Pahtangah zinbangtut tang e, hanning neknan hawm thaw’ng ee;
5.(a)Ka do suangsanah that tang, zangmang a hing in kai tang e,
(b)Zangmang a hing in kai tahe, sesum deih tuang hong sut e.
6.(a)Kei ka tun leh ka zua in e, Aisa lungah gulh hi ee;
(b)Aisa lungah gulh tah a, zang tawi lawm ho cing sake e;

7.(a)Selgaw dawhpahtang tungah e, ciandal patbang sai ing ee;
(b) Sangleh laal mang kasuah na aw, kotkawl hansuang in daw’ng ee;
8.(a)Lal deih ing e, thangmual zui ing, asau laiah thilmubang zam ee;
(b)A saulaiah thilmubang zaam e, sun nikaaiman sualgua ang zaam ee;
(F) Pu Zil-Om La Pi
1.(a)Kazua sumtual tukawl aka zik tang sial moh sun leng ka ci; sa vang el ten pel
aw ci, pam a gual en na om lo;
(b)Sai tawh ka lung tup hi kiang ah sausa in ka zun zo hi e;
2.(a)Ciin sum koih sum in ka pau ci, ih tung se-al nuai ah ciin hen le tuai hen sawl
bang kaai e;
(b)Phuiva lo tang gising zing nuaiah ngotui a she tak ah,
zua min hai thei bang ka lo hi e;
3.(a)Phung ka deih man sesum sawl bang pha’ng sesum lah zin in,
hen kol hong bulh phung aw hawm in taan in ee;
(b)Phung aw cing e, ka ning zu aw cing, ka ning zu lah tung lah tah,
phung aw hawm in taan in ee;
Lamla
1.(a) Dawng hong hon dawng hong hon aw, nulnu aw dawng hong hon aw,
(b) Ih tungsolkha sun ni tawh kim nulnu aw dawng hong hon aw,
2.(a)Ih tung khangvan ka et leh alsi bei mawh sa bei mawh;
(b)Hau ih sung inn ka et leh ningzu bei mawh sa bei mawh;
3.(a)Njunbang nop leh al bangdah gibing khen ding, lengvan asi laukha lungzuang
ding hi e;
(b)Phat lung suan na hi lo a, seino gual aw, seino gual aw, tuan apupa heisiam
dungzilh hi ci vua;

Tangsuakla
1.(a)Zu hong pia zu hong pia aw, sawmsuan ten zu hong pia aw;
(b)Sa hong pia sa hong pia aw, voksa thau hong pia aw;
2.(a) Nong awi nam nong awi naam aw, khuum pi aw nong awi naam aw;
(b)Khumpi aw nong awi nam aw, nu le pa in Siam ve aw;
3.(a)Ka khua nap ha nap ha aw, munzang napha na pha aw;
Mualla
1.(a)Vavum in gee, va vum in gee, ciin khua mual va vum in gee;
(b) Ciinmang te ngau no aw; khua mual beemtang bang vum ee;
(A)Ton La Pi
1.(a) Ka ton khuang aw thangzawm aw e, ka han khuang aw thangzawn aw,
(b) Ton khuang le han khuang thuah tang e mual ii hem a thang aw e,
2.(a) Khua mual a lensing aw e, ngau zu a ka laak aw e,
(b) Ngau zuu aka laak aw e, gamsing bang mang thong aw e;
3.(a) Ka khua mual aw/na vum aw e, sing khua mual aw na vum aw;
(b) Ciin Haute’ ngauzu twain aw, Khua mual beemtang bang vum aw;
4.(a)Lung aa ih tup seino gual aw, lengsesing phung cing sang ee;
(b)Lensesing phungcingsaveng e, sumtual buanciim kaisang ee;
5.(a) Lensesing le Dai teng phui gua, kop in sumtual ah siang ee;
(b) Tul mawh hen aw khuakim gen ding, zolei tulpaan kaai hen aw;
6.(a)Theibang sen a lung aka tup, daitengphuigua a khankuui ngiil ngeel e,
(b) Daiteng phugua akhan kuingiilngeel, Kotkawl a suan mawngneel kaai ziil zeel;
7.(a) Ka sumtual aphuigua lum zem aw, mauki honna te nasa hiam aw;
(b) Mauki hon n ate lah hilo, Kawitawh laukha ka hual na hi e;
8.(a)Tungpinpen tungpinpen, kalam aw tung pinpen aw;
(b) Mim le sawmtang ka puakna aw, ka lam aw tungpinpipen aw;
9.(a) Vui vit viat vuivit viat aw e, ka lam aw vui vit viat aw;
[ NAULAK BEH TANGTHU ]
81
(b) Zuksial za leng ka kaihna aw, ka lam aw vuivit viat aw;
10.(a) Ka sumtualah sim singgil phut ing, simsinggil phut sawmsial in sii ee;
(b) Ka pahtangah lailen hongtuang e, Lai len tuang e miza in bawm ee;
11. (a) Ka sumtual tamdiu deu e, sial ii zahna, ka pahtang tamdiu deu e, taang ii
laalna;
(b) Sumtual tamdiudeu tungah e, lia leh tang aw, daitengphui gua ka suanloh a
meeng aw ee;
12.(a) Ka sial aw pikang aw e, na kitangsawm ka lapna hi ee;
(b) Na kii tangsawm ka lapna hi e, nap haw tualgal ka do na hi ee;
13.(a) Ka gal a sial kua sial hiam,zangta khau khih le kei ma sial hi ee;
(b) Ka gal a tang kua ii tang hiam aw, kawltu pam pampaih leh kei ma’ tang hi e
14.(a) Sial om e, sial om e, thangtui piau ah si9al om e sial om ee;
(b) Tang om e tang om e, gamdawh nemmah tang om e tang om ee;
15.(a) ka laak ii nuaiah setal vomkual e, thai tawh ka lam ee;
(b) Thai tawh ka lam e, sumtualah siang e, miza in bawm ee.
16.(a) Sial aw ki sii ki sii aw e, a sih zangah ki sii aw sial aw e;
(b) A sihzangah kisii inla, talvom leh talking ki sii aw sial aw e;
17.(a) Khangnem nuaiah tulta hiang bangzau, tun aw e na lung tup;
(b) Tun aw e, na lungtup, sumtualah tuu bang ka suan hi ee aw;
18.(a) Sumtual tangsial ngul lup niin e, vang le laizom ngai in gee;
(b) Vang le lai zom ngai ing, tuai tuum tangpa ngai in gee;
19.(a) Sial aw ka lam lohpi-in e, sial ii ki mah tum ing e;
(b) Tang aw ka khawh loh pi-in e, tang ii zu mah tee ping ee;
20.(a) Sial ka lam sial ka lam aw e, thai zawn tawh sial ka lam aw ee;
(b) Ngul lup kul ka khual na aw, vang leh laizom ngai ing ee.
21.(a) Ka sum tual ah tang sial lian lum e, phungin bawm e mi za in bawm ee.
(b) Phungin bawm e miza in bawm e, gua suang pallun e miza in bawm ee.
22.(a) Zua ton mung le zua han mung aw, zang huih khi hong sem lo aw ee.
(b) Zanghuih khi hong sem lo aw, kawi tawh lau kha ka hual na hi ee.
23.(a) Sial aw lam aw, sumtual nuam e sial aw lam aw ee.
(b) Tang aw lam aw, pahtang nuam e, tang aw lam aw ee.

(B) Song La
1.(a) Pahtangtam diudeu tung katuan leh, tulsing in vundeih tawi e, phui gua hi ee;
(b) Phuigua hawmtel sang ding aw tuai lia nu aw, a kop in suailung na tai, tai ei
maw ee;
2.(a) Tomkhuang bawl in ciin leh tuai ka sawlsangin leeng van a si laukha aw nong
zoo ve aw;
(b) Leng van a si laukha awnong zoo mawh leh, mualhem a tuai tum no aw, hong
zoo ve aw;
3.(a) Ka khua tongtong ii nuai ah kua khua hiam, tui aw ih vang khua hi ee; ni bang
lun ee;
(b) Tuai aw na vang khua hi ee ni bang lun ee; manglu tuan na khuamual gising
nem veh ee;
4.(a) Ka khua paam a mual in sung e, guam in sung, taaiteh gam mawh khua hi e,
khua liap hi ee;
(b) Taiteh gammawh khua hi e, khua liap hi, sulkha khaimubang kilam hong tang
nawn ee;
5.(a) lensesing aw na khanguitang bangpha e; ningbeellian leh sawmsialin tui bang
la’ng ee;
(b) Ningbel lian leh sawmsialin tuibang laang e, lunglau lo aw, thaan gia bang
zuun veng ee;
6.(a) Mual lui khua leh Mual thak khua galsial bang kidon,tuai aw thak khua beel
tuibang so lua sang ee;
(b) Dimtui ih tuanglam laiah gamtulta aw, sang kap simna zang sakamkeei gial
bang ee;
7.(a) Tom khuang pawh zoo nuam ing e, ka gual lai ah ka besam in, gam a thal paan
duangsuun ee;
(b) Ka besam in gam a thalpaan duang sun e, ka silhpuanin gam anah neu dung
sun ee;

8.(a) Kakhua tutawm ka daitengah,tuinaal gua aw, ka ton sawl leh ka hansawl a bei
aw ee;
(b) Ka tonsawlo leh ka hansawl a bei aw, tonsawl han sawl sabuai vom giah nang
pha ee;
9.(a) Mi a hang a ei zong tualah zin bangtha e,nang bang hong heekdawh tuangah
Nau bang kap ee;
(b) Dawhtuang anau bang na kah, ka hawm thawhah, kapah tangah tangni sa ka
el sak ee;
10.(a) Do aw na minthang veh aw, khua van nuaiah,zang aphualva ih kiangah hong
tuangta aw;
(b) Zang a phualva ih kiangah hong tuangta e, laimi hen bangpahtangtui bang
sang ee;
(C) Phaitam La
1.(a) Ka phaitam a kawlbe kang keel in ne, beng ta ve lusuang te,
( b) Beng t eve lusuangte, ka phai tam a kawlbe kang keel in nee;
2.(a) Ka phai tam a phitu pak, guite tangval in bawm ee;
(b) Guite tangvang namtemtawil, a vei tawi hiam tak tawi hiam;
3.(a) Ka lo lai a suangpipo, a vak bual e sial bual ee;
(b) A vok bual e, sial bual e, tum taak sih tawh lom khawm ee;
4.(a) Ka huanthang a tang anah aw, sun in laam cia zan in laam cia tangnah aw,
(b) Tangh nah aw kei ka laam leh ningzu ne a tai ciang a ka laam ee;
5.(a) Lo taw pa ka va pat leh, miim leh tang inn sung dim ee;
(b) Thai iii tu kawl tawi lo leng ih ci ve le ci’ng ee;
6.(a) Kalo a thei tap o, a kum in thei ta hong thei;
(b) A kum in thei ta hong thei, sokbang san na ngiikngiak ee;
7.(a) Ciah ning ka cih ka ciah na, om ning ka cih ka om na;
(b) Ciah leng om leng bang sam diam, inn ah ka ngaih om hi ee;
8.(a) Luai leng aw ka bah, ka sing phongsa luai leng aw ka bah;
(b) Lia awi aw ka cih, thantha vom leh lia aw ka cih ka ci;

3.GAL LA TE
(A) Gal La Kaihna(Pasal)
1.(a) Kuansuk tang e, luipi dungzui ing, ka khang a sihpiauah leido phaibi bang ka
zial hi ee;
(b) Kawlni suak e sumlu lai lawng e, ka khua kaltui tungah do sumlu beel bang ka
suang hi ee;
2.(a) Kilzang ka do sa vungvung, saukuam nuaiah namtem katawi, lak nuai do kei
hing ee;
(b) Zan khat in khua kua suan ing mangteng that ing khuaphei lamah, suangzang
ah lee ting ee;
3.(a) Laltang daisa nung leh makhak ing, gual in lum bang sung e, han leh lui tui
bang ka gawm hi ee;
(b) Ka han thang lawm lawm zubang k momlai in, sunni tawh lawi bang ka thang
hi ee;
4.(a) Lalthang hangsul a leh tangh kasial lumtawh nah singnuaiah sumlu khai zel
ing e.
(b) Ciin aw thel bang tho suk aw, laiciin thaamna leido vangkhua belbang suang
zel ing ee;
5.(a) Nuai omlai aw khuaibang hang lawmlawm, na ciin ka that hiam aw, tuai
batphu lambing na zong hiam aw;
(b) Ka, Ciin that cia sawi lung tai lah cia, namcin tuibang la cia, sumlu tawh vang
khua na zong hi ee;
6.(a) Ka khua sim khua a mi aw; khuai bang hang e, siphuka zon leido al za that ing
ee;
(b) Leido alza inthat tangh, khua lai a mi aw, tang tawi ka lap tungnung ee;
7.(a) Tuanglamtungah tangpa khaubang ciah, lahva tongsuah sia e, tual kungahtuak
lo kawi aw ci ee;
(b) Lahva tongsuah tangpa sin lai liaplumsuang ka maikal in tungkhai mu tawi in
lam zo ta ee;

(B) Gal La Nawhna
1.(a) Ka lal in dai hong vel khua dai paam a e, pasal in kuambang do e,
(b) Khangluite lah phamzota, gualkhat tang aw, e khisa taito zel leng ee;
2.(a) Ka khua a mi peem kawi aw e, milian ten sawl bang ban na ee;
(b) Peemkawi batphu ka zon nin e, gundung gun vai zui in gee;
3.(a) Hong en ve aw hong en ve aw, gel kawi nuai hong en ve aw,
(b) Gelkawi nuai hong en ve aw, e, lallu sia vau paak bang ee;
4.(a) Hong vel ve aw hong vel ve aw, khua mual buungpi vel ve aw;
(b) Lallu belbang ka suan na aw; khua mual buungpi vel ve aw;
5.(a) Khangnote lalthah lu aw e, a lu kang lailam bang ee;
(b) Khangluite lalthah lu aw e, a lu suang mual dim sinsian;
6.(a) Ka nung a ten lal ci e, kamai a ten lal ci ee;
(b) Lal hi lo sing zua pa hi e, ka nungah so leeng sak ee;
7.(a) A si batphu ka zon nin e, gundung gun vai zui ing ee;
(b) Gundung gunvai zui ing e, sakamkeei bang gial ing ee;
8.(a) Mualkisung ciciai nuai ah e, zangsa bang a gial hing ee;
(b) Zangsa bang a ka gial lai in, mualcin sang peuh zui ing ee;
9.(a) Hang hi veng e hang hi veng e, zanglei tualah hang hi veng ee;
(b) Zang lei tualah hang hi veng e, zanglei tualah hang hi veng ee;
10.(a) Tanggualphuh singbang kho sang e, khua daipamah zal ing ee;
(b) Khuadai pamah zal ing aw e, tanggual phuh bang kho sang ee;
11.(a) Zangsa bang ka giallai in, mualcinsang pen zui ing ee;
(b) Mualcinsang pen zui ing, se al nuai ahvak ing ee;
12.(a) A si batphu gilgial aw e,gual in ni bang tawi na ee;
(b) A si batphu cih omlo a, lambing zon pih omlo ee;
13.(a) Dim tui in a thah leh aw kam kei gial laitan hi e.
(b) Khua kim in lal a thah leh aw, singbang nip zaw zong hi ee.
14.(a) Zang le a dawhtam tungah e, nungleh ka masuan mawng ee;
(b) Sulkiktang e, ka siallum tawh zangsih vangkhua sung ing ee;

15.(a) A si batphu ka zon nin e, zang lei ah tuang tung ing ee;
(b) Zanglei ah tuang tung e, do lai thei bang met ing ee;
16.(a) Lungka hehna za in tam ee, zangtawi ah inn bang heng ee;
(b) Lungka hehna zangtawita aw, siahkunah ningtui dia’ng ee;
17.(a) Simbutal ta lalthah leh tulkungah han lu sia ee;
(b) Milai ta pan lalthah leh khua mual ah han lu sia ee.
18.(a) Tungleng zawlbang ka kaihna aw,to leng paai ah ka kuah na ee;
(b) Bang vel ve aw cih lai tak ah, cih lai um bang khuai aw ee.
19.(a) Mika that mi ka that aw e, sunni nuai mi ka that aw ee;
(b) Sau ka hal sau ka hal aw e, sunni nuaiah sau ka hal aw ee;
20.(a) Gil khang bualgia nel ka deih man in, dodai tengah siallum zan sial bang
giang ee;
(b) Dodaiteengah siallum zansail bang giang ee, kawlni suak ee, sumlu tawh
khau bang ciah ee.
(C) Gallu Lapna La(Galding Phukte)
1.(a) Lalthah kua pat a hiam aw, simbutal ta’ pat hi ee;
(b) Simbutalta pat hi e, pengpelep lal thah hi ee;
2.(a) Lamsak a pang dinden e pasal lulaang e, kei ka hi hi na pee ting ee;
(b) Lam khangah pang dinden ing, nupi lulaang e, nupi lulang kei ka hi hi na peet
ing ee;
3.(a) Lamsak a ka milu paih miiksi in bawm eee miiksi aw bawmbawm lo aw, tho
vai aw bawmbawm lo aw;
(b) Lamkhang amilu paih miksi in bawm e, miiksi aw bawmbawm lo aw; thovai
aw bawmbawm lo aw;
4.(a) Leisanmualah suak ning ci, suak na pee ting ee; dai a phui gua sat ning ci, sat
na pee ting ee;
(b) Dai a phu gua sat ning ci, sat na peet ing e, pam a gua leh lel a a lel ah zolo ee;

5.(a) Za in bawm za in bawm, ahang sumlu za in bawm;
(b) Ahangsumlu ka tawi leh, kei pawh mihang tang ing ee;
6.(a) Suiden ing sui den ing, ka pu siallum sui den ing ee;
(b)Bual khuate ka nawh nading ka ;pu siallum sui den ing ee;
7.(a) Hong khak hong khak aw, ka pu sial lum hong khak aw;
(b) Bualkhuat kanawhna ding ding kapusiallum hong khak aw;
8.(a) Khup ing e khup ing e, pasal that in ka zua khup ing ee;
(b) Pasal that in ka zua khup ing e, nupi that ing ka tun khup ing ee;
9.(a) Kawinakin kian kawina kinkian e, ka haikengta kawina kinkian ee;
(b) Kahai keng takawi nakin kian e, tanglai that ten tembang deih ee,
10.(a) TAwita mah ing tawi ta mawh ing e, ka hai keng ta tawi ta mawh ing ee;
(b) Ka haikengta tawi ta mawh ing e, tang ci peuh in tembang a deih ee;
11.(a) Simbugtal tan lal thah leh, tulkung ah hanlu sia ee;
(b) Milai tapan lal thah leh, khua mual ah han lu sia ee.
12.(a) Gal in phawng gal in phawng, losau pangal in phawng ee;
(b) Ngaih aw na gtaai masa aw, kei mah’n nua ciang daal ning ee.

4.SA LAPI TE
(A) Sai La
1.(a) Zanglei don a vuisai limbang lian, ka kawlciangtawh nuai a buanbang nuai
sia’ng ee;
(b) U le kanau tawh ka pah tangah, sok ngei san bang ee;
2.(a) Hong to e hong to e, thang pan sai mang hong to ee;
(b) Kik suk e, lentu sungah kik suk ee;
3.(a) Sai aw e, sai mang aw e, lungtup zan sial bang giak ee;
(b) Lungtup zansial bang giah tangh e, ciin aw hanmual suah tang ee;
4.(a) Vuisai lim a alian bel aw, phaibu bang puak cing sa’ng ee;
(b) Phaibi bang puak cingsa veng e, sualgua bang kaih ham sang ee;
5.(a) Sai aw e, sai mang aw e, na liat pal bang han pih cia;
(b) Nan liat na pal bang han pih ve cia hawk guam naubang sial ing ee;
6.(a) Sai aw e sai mang aw e, na tungah tuang zo ing ee;
(b) Na tungah tuang zo ing aw e, sawmsial tawh tuang zo ing ee;
7.(a) Thangnen nuai a zangvui sai aw na ha sunni tang bang ee;
(b) Na ha sun ni tang bang e, gual tawh ka et cim lo’ee;
8.(a) Na ha pha e zang vui sai aw,tul dawn heisa eng bang ee;
(b) Tuldawn heisa eng bang aw e, zaang dung ka manna ci ee;
9.(a) Vuisai in k maang ci e, nahnuai ka vang khua ci e;
(b) Kamkeei inm ka bang ci e, nahnuai ka vang khua ci e;
10.(a) Sai aw e sai mang aw nahnaui khat a mang aw ee;
(b) Nah nuai khat a mang aw e, kawlciang khat a pham aw ee;
11.(a) Vuisai n apian na dang sa’ng e, lentu apiang na hiam aw;
(b) Lentu a piang vuisai tun nu, tang in zingtui bang la’ng aw ee;
12.(a) Vuisai tun nu vun awi aw e, zangdung va suit a ve aw;
(b) Zandung nasui na cim leh zangvai va sui ta ve aw;
13.(a) Vuisai a cih len mualpi tawh kim,kawlciangkhat apham aw e;
(b)Kamkei a cih alsi tang bang a,sul a leng ngam om lo e;
14.(a) Thumdimdim thum dimdim, ka cialdawh thum dimdim ee;
(b) Zang a vuisai ka lap na aw, ka cialdawh thum dimdim ee;

(B) Sial La
1.(a).Sial hong lam sial hong lam e, kul ii sawmsial hong laam ee;
(b) Na tatna khumtaam hi e, na pianna dim tui hi ee;
2.(a) Ka phaizang liap silsial e, muitui phaizang liapsilsial;
(b) Teembang ka deih gual lia nu aw, sing van khua sui kana cia;
3.(a) A mual sangah khia’ng e, a piau zangah sial ing ee;
(b) A phiauzangah sial ing aw e,ka lung sawl bang dam na ee;
4.(a) Ka tuah phat ka tuah phat aw e,sih lui ah ka tuah phat aw;
(b) A tengah ai sa ai a dawn ah khua va phul ee;
5.(a) Tangno phe velvel ing aw e, tuigal sawmsial hawl ing ee;
(b) Tuigial sawmsial hawl ing aw e, tun aw na lung tup hi ee;
6.(a) Ka tun nu thawlzu hong guan e, mualcin sangah lui ing ee;
(b) Mual cinsangah lui ing aw e, sang mang ka deih teel ing ee;
7.(a) Ka tun na tup tangsial hi e, ka zua na tup phual tang hi ee;
(b) Ka zua na phual tanggia aw e, lengvan na mual suah nam aw;
(C) Cinghpi La
1.(a) Meelmak pa paing saminthang aw, piandangsang e gual aw ee;
(b) Piandangsang e gual aw e a kikhumsial kibang ee;
2.(a) Savuung sialbang na hong suah ni’n, khukimin tong sia lo ee;
(b) Khuakim aw tongsial lo aw, saminthang aw pakbang katawi cimla’ng ee;
3.(a) A sa hong suak savung aw e, khang a hong suak ngo sai aw;
(b) Savung in sumtual aw e, Vuisai in pahtang lawm ee;
4.(a) Sing a pau gual a pau in na daap zinleeng hi ci ee;
(b) Zinleng hi lo sang lun hi e,na kap khumsial kibang ee;

(D) Sagial La (Humpi, Sahang)
1.(a) Kapa Ngamtawn tawh tong kaciam leh, ciampeel a sialtual na delh hi e;
(b) Ciampel a sialtual na delh aw, amah ciampeellauluang in sun ee;
2.(a) Ngamtawn tawh tong kaciam in e, tui le luan a ciam ing ee;
(b) Tui le luan a ciam ing aw e, ciampeel masa nang hi cia;
3.(a) Kual ngiaungeu kual ngiungeu aw e, sihzang zawl a keeisa kual ngiungeu,
(b)Sang gual pahtangah laamta e, humpi’n suangmual a don ee;
4.(a) Zangsakamkeei na hong leen in, na len phual ngo no bang ee;
(b) Sawmsial sunglawh a na neih aw, na len pampaih zo ve cia;
5.(a) Kamkeei in ka Hang ci e, nah nuaikavangkhua ci ee;
(b)Nahnuai ka vang khua ci aw e, Kawl ciangkhat a pham aw e;
6.(a) Hangkisa e zang sakamkeei, kabesam dawnlailawng ee;
(b) Dawnlai hong lawh zangsakam keei, sungnikaaima’nkakhua lenmual a suang
e;
7.(a) Ciaudungzui pa’n mual hong tawn e, alsi bang ka vaam ci ee;
(b) Khua nih khua thum kawm salang aw e, lun khua mualah tuang aw e;
8.(a) Sang aw na tat sia lawm lawm e, Ka vundawng lainong dawh sak na ka sa e;
(b)Mawh in khial e, ziin in paai e, khua mual ah al va’n bawm ee;
9.(a) Zangsa kamkei hangci e, hong kithang ven keitawh dawnbang kituakleng kual
ngiungeu ee;
(b) Keitawh dawnbang kituak leng kual ngiungeu e, kapah tangah lawmgual tawh
kalaam sak ee;

(E) Vaphual La
1.(a) Tuiliimsung a phualva aw e, vuntui natawi nuamnam aw;
(b) A gial tuimawng a tu aw e, a gial setang sim hi ee;
2.(a) Vuntuilah tawi nuam na veng e, zangtui lahmel in mang ee;
(b) A gial tuimawng a tu aw e, agial setang sim hi ee;
3.(a) Phualva aw e, duanghoih aw e, na manna amalgam hi ee;
(b) Maalgam a mang zang phualva aw, simgamah sungtui lawng ee;
4.(a) Phualva ka mimphung hi ci e, na liim zui zui nuam ing ee;
( b) Phualva e, duanghoih aw e, na liim zui zui nuam ing ee;
5.(a) Zang phualva in gundung tuang lam a tawn e, thai a lak ciang van lai tuang
lam a tawm ee;
(b) Sesum lo a zangphualva thai zong aw e, tun leh zua tongdam a nem ta ci maw
ee;
(F) Sakol La
1.(a) Vaimang tuanna zangkolsa aw, ka ten niik in sim in gee;
(b) Teen nik a sim kaih dial veh siam, ka pah tangah khai ing e;
2.(a)Kolsa na thangta zawm aw e, zangmangna thang ta zawm aw;
(b) Kolsa besam ka sumtualah han mung lelah khai ing ee;
3.(a) Zu mangkham na lungngil mawng e, zangleitam tung zui in gee;
(b) Zanglei tamtung zui ing aw e, zangkolsa leh leido sumlu nuaciang sawlbang
khai ing ee;
4.(a) Kiang aw ma bang na kipat in,kui ii vum pan en ing ee;
(b) kui I vum pan en ing aw e, Zangmang na man na mu’ng ee’
5.(a) Vaimang tuan na zangkolsa aw, na tu kawl ding la ing ee;
(b) Na tu kawl ding na sim sal ding, nuaizin tan lut na ing ee;
6.(a) Vala tang e va la tang e, gun a toktol va la ing ee;
(b) Gun atoktol ka naudeih lo, kei ma tum in la ing ee;
7.(a) Kolsa aw e, zang mang aw na minlian e, na pinanazang gam hi ee;pianna dai
ee;
(b) Napianna zangam hi e pinna daai e, sunni nuaiah, zangkolsa nau bang kap e;


(G) Sawngpi La
1.(a) Phelgua nemno tawi ing e, khua phelamah,sawngpi limlian kap ing ee kei au
veng ee;
(b) Sawngpi lim lian kap ing ee, tualpizawhla, mupita mah tungnung ee;
2.(a) A mi hong lam hong laam e, tualpi zawlah, mupita mah tungnung ee;
(b) A sa hong lam hong lam e, lentusungah, sabuaivom mah tungnung ee;
3.(a) Sawngpi ka kap nin ka gual laiah e, a thang masa kei hing ee;
(b) Ka min theibang nong lawh leh lun ii taw aw, sang ka kap gual sing ing e;
4.(a) Mual zumzil zel zui ing, sihkhuk pilpel tuak ing;
(b) Sihkhuk pilpel pupa tangkhau phahsulah, gun va bang ka zem hi.
5.(a) Mual zumzil zel zui ing, a hang va bang man ing;
(b) A mi leh mi kim lo aw e asa le sa kim lo ee;
6.(a) Zua aw na tuum thang hek aw e, gual hek sang leh zum zaw;
(b) Gual heeksang lah zum zawsang, cih ka deih luai na;
7.(a)A sa aw e mual vom sa aw, a kpinsai leng ci’ng ee
(b) A sa len mual kaai nuam kisa, kawlciang leng in khawl sak ee;

5. TUNGNUN LA TE
(A) Tungnun La Pi
1.(a) Lui lii lii, lui lii lii, daakpi lui lii lii e.
(b) Daakpi lui lii lii e, tang a aih thang daak pi lui lii li;
2.(a) Go tuan ingl, Go tuan ing, sawmsial lian go tuan ing e.
(b) Saituan ing, sai tuan ing, ka lamkil saituan ing e.
3.(a) Thuum dimdim thuum dimdim, khuangpi thuum dimdim e.
(b) Khuangpi thum dimdim, tang a aih thang, khuangpi thum dimdim.
4.(a) A va aw e, vakwl aw e, len ii zangah na giak aw.
(b) Len ii zangah na giak aw, na khuangpi sik nangai aw.
5.(a) A zu aw e zutang aw e, tang kawma khua sa tawm e.
(b) A va aw e va taak eaw e, taak dawn a bus a aw e.
6.(a) Hong dom lo aw khual le tual aw, ka sung inn sihkhuk bang e.
(b) Ka sung inn sih khuk bang aw e, ka pahtang khua mual bang e
(B) Kai Tu Pui La
1.(a) A va aw e vaphual ngo leng aw, van lai zawl ah na len sing in ee
(b) A sa aw e Sabuai vom lang aw, heh lua sial nan luang sing bang lum ee.
2.(a) Ka tu pui aw lim a lian aw e, na sih na ziam aw nun ka lai hen;
(b) Na sih na ziam aw nun kalai hen, gual phai hong leng e nun ka lai hen;
3.(a) Ka khua mual lun mual ah nun pui nap huh, na nun hai thei bang a khuum aw
ee
(b) Na nun hai thei bang ah khum kum in, mom no mom khaubang ah luai hi ee.
4.(a) Ka khua mual lo ah thai tawh ka kuan, ka do in tuang lam tan e sul a ka zuih.
(b) Ka do in tuang lam tan e sul a ka zuih, ka khua mual lo a muan lei suangh ee.
5.(a) Ka zua na kawm pallun aw e, lai cin tawi buh bang bawlna un ee.
(b) Lai cina na kiat nuam tuai na mal nuan, sing tan ken lam bang lawi zo ta ee.
6.(a) Thei sen sanggah na lawm lawm e, nun thei lel ah luai ing ee.
(b) Nun thei lel ah luai ing lawh ciang khuk luin khuinge, hen te sang lah thang
zaw

7.(a) Ni nu tuai mawng bang zuagam zang ah, seino te tang bang a khan na aw ee.
(b) Seino te tang bang a khan na aw e, ka se khuan in sanggah tang lang ee.
8.(a) Tupui in gam a zawt ah sulka zuih, ka zua pan gam a zawt thang ih nen a.
(b) Ka zua pan ganm a zawt ah sulka zuih, ka zua pan gam a zawt thang ih nen a.
9.(a) Kei zong ciam na ung ka ninu tawh, tang kuah sial zua ciam ung ee.
(b) Ko zong ciam na ung ka gang pa tawh, nuh lo tual tungah ciam na ung ee.
(C) Vun Tawi La (Nau Ngek Sih ciang Ki Sa)
1.(a) Mi in vun deih a tawi leh, pah tang ah sang bang no ee.
(b) Ei in vun deih ih tawi leh, awh khi bang ang a siangh ee.
2.(a) Mi in vun deih a tawi leh, awh khi bang ang a siangh ee.
(b) Ei in vun deih ih tawi leh, ang lai ah tawi ciim lo ee.
3.(a) Ka vun a pham ka ngaih leh, tah bang ah khing an siangh ee.
(b) Ka vun a pham ka ngaih le, tah bang ah khing an siangh ee.
4.(a) Vun ka tawi in zaitha dawn ding sang, vun kiak tang bang pal e, zaihtha vai lo
bang ka lel hi ee.
(b) Vun ma zap lah sul a zui lah tang tuai lun tang bang pal aw, khua thang bual
gia zun nuam ing ee.
5.(a) Vun aw kawi ah na hawh diam aw, sim zawng vaigit na hong diam aw vun aw
ee.
(b) Sim zawng vaigitna hong diam aw, pam pan nuh sawl lum suang lim buk, tun
ang lai na na sahiam aw vun aw ee.
6.(a) Ka vun zongin thang ah kuan suk ing, tun aw thol zu guan aw, sing khual le sai
khual zong kap ing ee
(b) Ka vun zon lah zang tual tung zota, sung kial lai ana e, ka ban zal pat banga
nem aw ee.
7.(a) Vun tawi suan gua bang mongthang’min sim ing e dawh nem tungah mom
zubang kuai ing ee.
(b) Vun kiat ma lo bang pan tang’ sun le zan ah, mimbang ka thum, ka tong khiat
om lo ee.

(D) Sim Lei La
1.(a) Sim lei nun in thum lah tangh, lengvanzilza ma ciang ka sawt nun nuam in
thuum lang ee.
(b) Khan pawh thei bang pal lawm lawm, um bang dawn lai tang kei khan pih kul
sin zal zo ta ee.
2.(a) Tam na diudeu taam na diudeu e, sim lei dawh in taaamna diu deu ee.
(b) Sim lei dawh in taam na diu deu e, leng van kan in sang na dil dial ee.
3.(a) Nuai sim lei tung bang a zum zawm aw, leng van mual sing bang a suang zawm
aw
(b) Leng van mual sing bang a suang na ven, um bang no teng kha hong kia ta ee.
4.(a) Sim lei zilza aw ka ngaih man in, pampan lawkta in vat au ing ee.
(b) Sim lei zilza aw ka ngaih man in, pampan lawkgta in vat au ing ee.
5.(a) Ka zua pa aw nang ih gam zaw aw, zawng khua lo liang gan va zuan ve cia.
(b) Zawng khua lo liang gam va zuan ta leh, zawl khua lo leh lau tang tual dawng
silhpuan bang thang ee.
6.(a) Nu aw ka ci nu aw ka ci, lui suk a ham a nu aw ka ci.
(b) pa aw ka ci pa aw ka ci, zuang sing apa apo apa aw ka ci.
(E) Hual La
1.(a) Cil ih suan ing Hualpi tung tup ing pahtang a cial suan a, sai tuiah lawi bang
ka thang hi ee.
(b) Ka kawl hei tawh kuan suk ing, lentu sungah, hualpi lianmai bangka sem hi e;
2.(a) Ka zua gelbang ahauh lai in hualpi liim cial in dawh ee.
(b) Hualpi liimcial indawh ing e, munzang saupha aw cii ee.
3.(a) Lentu sungah sing limlian aw, kawlhei tawi in va laang ee;
(b) kawl hei tawi in va lang aw ee, cial in dawh e taam na ee;
4.(a) Tangin ka tup tung sak ing e, gam a hualpi lai lawng ee;
(b) Tang in ka tup tung sak ing e, gam a hualpi lai lawng ee;
5.(a) Tang ka zaitha siam bang hat e, singlim lian sial in la’ng ee;
(b) Singlim lian sial in lang e, tanggual in, mang bang bawm ee;

6.(a) Tang ka lung tup zang phual mul aw, a tuanna kan sang sang ee;
(b) Lia’ nu lungtup khang dum puan aw, sing duang a ki bang aw ee;
(F) Dol La
1.(a) Zangsih jvang khua zangdol cial aw, len pan ngosai sum bang ee;
(b) Lenpan ngosai sumbang aw e, sak ciang ngo mei kaai bang ee;
2.(a) Tam diudeu e tam diudeu e, zang lei dol cial tam kisa;
(b) Tam diudeu e tam diu deu e, zang lei dol cial tam kisa;
3.(a) Mang kisa e mang kisa e, zang lei dol cial mang kisa;
(b) Zang leidol cial mang kisa e, kokiang pheiphung in nei ee;
(A) Sih Tawi La
1.(a) E sip e, E sip e. E sip kuang zawn tawi ing ee;
(b) E sip kuangzawn ka tawi le ka lalleido kalaakmai sok ee;
2.(a) Phialvano phialva no aw e, zuang lui a phialva no aw e;
(b) Na mul sawmsial ka sim na e, na tak kel son in tuang ee(bel sawm in ai e)
3.(a) Sialgolo sialkawng teeng aw e, lalthahlo sawn tel tuan aw ee;
(b) A go lo go aki bawl aw, aman lo man a ki bawl ee;
4.(a) Tun aw na tup tangsial aw e, leengvan na mual suah nam aw;
(b) Zua aw na tup phualtan gia aw e, leengvan na mual suah nam aw;
5.(a) Ka sumtual mitmei khup ing u le nau aw, laihen va bang a tuanna mui zilzel;
(b) ka sumtual mitmei khup ing u le nau aw, laihen va bang a tuanna mui zilzel ee;
6.(a) Ka mazap mitmei khup ing u le nau aw, kiak loh tan sawl bang khuh ee;
(b) Kiak loh zam a zil ding aw u le nau aw, nuaihawm tan maciang suan ee;
7.(a) Kalo gam pha sing vatul, lawi be bang ka zai hi ee;
(b) Lawibe bang ka zaih hi e, hai thei bang ka zai hi ee;
8.(a) ka tunnu ka ngaih zawm aw e, ka zua minthang vabang pau ka ngai zawn aw;
(b) Ka tunnu ka ngaih zawm aw e, ka zua minthang vabang pau ka ngai zawn aw;
9.(a) Gundung hong zui mauve aw, tang gualte aw, tang tawi ka lap na hi ee;
(b) Gam a huiva hong leeng e liplai zawl ah, mualsip zangah tang laam aw ee;

10.(a) Len a so ngei san zawm aw e, tualkel na zawm san zawm aw e;
(b) Len aso ngei zungpuk aw e, tualkel na sawn san zawm aw e;
11.(a) Setang puakna ciaugal tuanglam,tun in gal sial bang don aw;
(b) Setang puakna ciaugal tuanglam, tun in gal sial bang don aw;
(B) Zangta La
1.(a) Pawi ham thot ing zaangta lai lawng e,ka thang gunpi tungah hen tawh gamgul
bang ka vial hi ee;
(b) Zangva ham e, hen aw tho zuk aw, nut un suihlung lau ee, siangah zing
vaibang lap nuam ing ee;
2.(a) Ka zoh nak in e, ka zoh nak e, va awm pan la e, ka zoh nak e;
(b) Va awm pan la e, ka zawh nak e,tuitaw sialkha e va mu ing ee;
3.(a) Ka ngaih nakim e, ka ngaih nak e, va awm pan la e, ka ngaih nak e;
(b) Va awmpan la e, ka ngaih nak e, zangta naulen e va mu in gee;
4.(a) That na keek ing, man na keek ing, that lo man lo na cih aw;
(b) That lo man lo na cih leh ee, dai a tang luang va dong aw;
5.(a) ka vun tem bang na deih le, zangta va mat sak ve aw;
(b) Zangta na mat zawh ciangin e, na deih bel paai ah kuah aw;
6.(a) OM ven ciah ven ciah ven zangta naulen om ven cia;
(b) Zangta naulen om ven cia tuitaw sial khal om ven cia;
7.(a) Dallum khai khat ka khai aw, khai nih khai thum bang siang ee;
(b) Khai nih khai thum a ka khai aw, nua ciang ka dal na hi e;
8.(a) Kawltei bung le na deih le,ngalpa kansial bang sun aw;
(b) Vanlai khasiik na deih le na do lai al bang that aw;
9.(a) Ka tan tan a, zang sumlu aw, khausa dim in pua in gee;
(b) Suan bel a suan loh ding aw e, al va tai na pua ing ee;
10.(a) Hong vel ve aw hong vel ve aw, dallum ka khai hong vel aw;
(b) Dallum ka khai bang hong vel ve aw, sontel ka tan hong vel aw;
11.(a) Sontel tan kht ka tan aw, tan nih tan thum bang siang ee;
(b) Tan nih tan thum ka tan aw e, lal thah ka sial na hi ee;

12.(a) Gingsilsial e, gingsilsial e, ka khausai ging silsial ee;
(b) Milai sumlu ka puaki na aw, ka khausai ging silsial ee;
13.(a) Khua mual a tuang ih ziam aw e, al va ziam aw;
(b) Alva te lah milai sik e, milai sum lute aw e;
14.(a) Mualcinsang dildial ka zuih aw, ka zuih bang zui ve ni cia;
(b)Tuisuk luangdildial ka zuih aw, ka zuih bang zui ve nicia;
15.(a) Lianu nang kong ngaih man in e,zangdung ka sui ni tam ee;
(b) Tangpa nang kong ngaih man in e, zangdung ka sui ni tam ee;
16.(a) Ka soi mun ka vak mun, ka vak mun vak ka lei aw;
(b) Ka vak mun ka vak mun, ka vak mun vak ka lei aw;
17.(a) ka soi mun ka soi mun, ka soi mun thang ii neen ah;
(b) Ka vak mun ka vak mun, ka vak mun liangdang nuai ah;
18.(a) That ing e, ka mat zangtual a kiang e, zang tualah khiatdo tun nu naubang
Kap ee;
(C) Sih Vuila(Munzang La – Hantan la)
1.(a) Munzang a phuigua phung pha zin in khiap e, phu nawm khup ee; tuuk tang
bang tung na ee;
(b) Nuai om lai gial bang kia tah, ciin leh ka tuai ning ka neekpih, kulsin zalzo ta
ee;
2.(a) Simmtung pawh sial in sa tang, meelmuh loh a sabang katat, soilungtai lua
sang ee;
(b) Simlei le leengvan kidon zil in za e, milian khua sat phamlo in bei hang ee;
3.(a) Ciinmang le tuaimang ka oihlai in, ka nuai mui khua zing kasa hi ee;
(b) Ka tung sunni tum ka sa hi e,ka nuai mui khua zing ka sa hi ee;
4.(a) Zin ki kha ni, zin ki kha ni e, mui khua zin in zin ki kha ni ee;
(b) Nong khak le zin bang hong kha ve aw, nong khoh le khuang bang hong kho ve
aw;
5.(a) Ka zua pan zin bang nong khak le thau luang in zin bang hong kha ve aw,
(b) Na thau luanglah mai bang a thau a, kaho luanglah thup bang alum ee;

6.(a) Ka tuai mang aw iih nakah hiam aw, ei gual in lenliang ih thei hiam aw;
(b) Eisang a ni bang a lun zaw zong kulsinah ngul bang alum hi ee;
7.(a) Muikhua zin a al bang ka dah man in, ka tungsun nit um ka sa hi ee;
(b) Ka tung sunni tum ka sa hi e, ka nuai muikhua zing ka sa hi ee;
8.(a) Ka sau aw pham in ka ci lo a, cial suan aw nem aw ka ci lo ee;
(b) Zan khat a kha a kiat leh vun aw nuh lo bang thual aw cing ee;
9.(a) Tulta ka muang ci huihkhi lang e, dawnlai ei lawh tulta aw muanglo aw;
(b) Lumsuang in ka muang ci thulguah luang e, kaih min in zel lum suang aw
muang lo ee;
(D) Nu Thaak La
1.(a) Ka sumtual ah ngo mei kaai zilzel, kiang aw tho zuk aw;
(b) Kiang aw tho zuk aw, sang gahteng lah va(nga) bang laam) sak aw;
2.(a) Kulsin that e kumkhua vei zota, ka laukha aw tuibang tung mawh ee;
(b) Ka lau kha aw tui bang tung mawh e, ka setang aw tuibang tungmawh ee;
3.(a) ka awih khi aw lawibang thang zawn aw, ka lenliang aw lawi bang thang zawn
aw;
(b) Awh khi phalah ngo sai pampaih tangh’ kalen liang aw lawi bang thang zawm
aw;
4.(a) Ka ngau zu tawh killam ii zawl ah tang aw laam aw ci;
(b) Tang awlaam aw ci, besam kuai e, laam loh tang ing ee;
5.(a) Ka zua ii setang aw, lobang phuuk ing beem tul a siang;
(b) Ka zua ii ang puan aw, phei lam tang e, ngo tula siang;
6.(a) Lia nu in sial bang suak ing, tung kawl va bang zu laam ee;
(b) Tangpa in sial bang suak ing, tung kawl va bang zu laam ee;
7.(a) Ka zua galo gii sing ii nuaiah sai bang sat lengtang aw om ve cia;
(b) Saibang sat leng tang aw om ve cia, laltang tai a valh bang vial e a sul a hei
mawng ee;
8.(a) Tangsial sunpa nuam na veng, tuailai zom aw ban in saam ee;
(b) Lia nu in sial bang suak ing, tang lai zom aw, ban in sam ee;
9.(a) Mui ih pia mui ih pia mui si sawh pa muita maw le ciing ee;
(b) Hong pia ve le ciing e umpi kawm ah belpi kawm ah hong pia ve le cing ee;

(E) Sanolh La
1.Sai e sai e sa sai e sai e (sai)
2. Sial e, sial e, sa sial e, sial e (Zangsial)
3.Vuung e, vuung e, sa vuung ee, vuung e (Cingh)
4.Gial e, gial e, sa gial e, gial e (Sahang)
5.Buai e buai e, sa buai e,buai e, (Vompi)
6.Ngawk e, ngawk e, san gawk e, ngawk e (Ngal)
7.Phual e, phual e, sa phual e, phual e (Vaphual)
8.Suai e, suai e, sa suai e, suai e, (Sakuh)
9.Mang e, mang e, sa mang e, mang e (Samang)
10.Nial e, nial e, sa nial e, nial e, (siahnial)
11.Za e, za e, sa za e,za e (Saza)
12.Zaw e, zaw e, sa zaw e, zaw e (Sazaw)
13.Zual e, zual e, sa zual e zual e (Sazuk)

7. LA TUAM TUAM
(A) Zawl la (Laa Awi)
1.-Ngaih ngii ngei aw lung tu diing na hi naam, kei ngaih bang gual tuak aw,
nong ngai naam aw;
-Kei ngaihbang gual lungtuak aw nong ngaih a leh seino taang gual laiah, na zaal,
lo aw,
2.-na neem ngii ngei ngai in gee, ngaihna buuktui ciau zuang damtui na hem luan
kenngai ing e
-Tulhum heisa kaai bang a konglawh lah aw, nahem cinthu ngaih aw saan lungcim
laang ee;
3-Ngai ing ci a tumtaai bang hul ing nong cih ngaihlo damtui na hong le kaih na hi
ee;
-Ngailoh damtaai bang hul ing nong cih ngaihloh damtui na hong le kaih na hi e;
4- Ka ngaih ngii ngeii no aw ee don loh paal aw, ah tui luangsuk li cin na, ka lai kuai
ee;
-Ah tuiluang suk licin na ka lai hong kuai ah singbawm ngo paal va hoih zeem no
aw e;
5.-Tuanglam tung a heisa kaai ningniang no aw, konglo diam aw lawh lah in, na hul
diam aw,
-Singlawh lah in leel ah mangbang kaai in, taang kei baan zaal lai lawh in, tual
niam ve aw;
6.-Ngaih ngii ngei aw na tong kaai tui luang bang lungah ngulh leng ma ka zam lah
ding bang ee;
-Lungah ngulh ing zaal lai khangthei lo ing, hem a nong biak sinlai taang bang tel
laang ee;
7.-Sunkim mazap tullimpan kongsial ciangin lomei hi leng naneenah zam nuam ing
ee;
-Tungkhai mu bang laamthei leng vanlai zawlah, ngaih nang hei na ni khat meel
mu nuam ing ee;

8.-ngiingeii aw na tongdam aw, ciau lui lomei, ciaulummei nahhem neem sang hi
vang ee;
-Thangneen phial va laam bang akong bat lah aw, na heem no luai nau bang saang
hi vang ee;
9.-Ngaih aw ei cin thu bang leh tuah ding bang, sing tong zaang va bang pau in khen
aw ci ee;
-Ih khen zaw diam phualmei bang ih tuah zawdiam, ngaih aw nang cin thu hon hil
dih lai ve aw;
10.-Ih kha vang lah ngual in luitui bang ngawm ven,ih tak lah tuah ding cin thu
ciam lo ee;
-Tak a zang siik bang ngawm loh vaang ngaih lung cingh laukhang sum bang
tuah in,sin lai lun ee;
11.Miimphung tamlah ngai ken gee, hau lamp tam lah, singbang nauzaw lah liang
von tawingai ing e;
- Lah liang vontawi ahih zong dam tui bang luang, lai baan sam anial lo keek
mah ngai ing ee;
12.-Na neem ngaii ngeii tembang deih ta buang ing, na paal silsial lo bang tul, pih
nuam ing ee;
-Ngaih aw na neem ngingeii le na paal silsial, ngul saan thong ding ngam sing
bang khaam nuam ing ee;
13.-Ka ngaih tongdam ka the pih ding omlo khua zo neen a damtui phei luang no
bang ee;
-Khua zo neen a damtui pheiluang no bang;phai va lawh a ngaih no tongdam
ciau kuam zaang va ham bang ee;
14.-Ngaih tawh khawlkhawl ning ci leng kikhawl mawh ven, zangleen sun ni’n kei
ka tum ta ding cii ee;
-Sun ni aw na tum lo aw na khawl in, ngaih tawh ka om cim tak in ho nuam ing
e;

(B) Thang Ho & Lian Do La
1.-Ka tuun nun kuangpi hong khuh luh ee, nuai a muan lei suak ta ding aw ee,
-Nuai a muan lei suakta ding aw e, ni-nun nal (dal) gua bang hah ta e,
2.-Ni-nun nal(dal) gua bang hong hah gta ee; Geeltui ah ni bang a lun hi e,
-Geeltui kamkeia sa vungvung ee, khuathang phai pi a pal bang ka nan aw,
3.-Ni-nun nal(dal) gua bang hong hah ta ee,dumpuan ka kawngah ka teeng hi ee.
-Ka sak le ka khang hong en ve aw, dai a khuva tawn a bang hi ee;
4.-Thang Ho aw nai dial san hong khim ve aw, Liando aw dial nai hong khim ve aw.
ni-nu tualah taang hong laam ve aw,
-Kei pawh taang lam ding ka lawm lo a, ka tam gual kaai-in ka zasak hi ee;
5.-Gangpa keei bang a lan lai in, lulvok tawh lai kuang ka um khawm hi;
-Lulvok tawh laikuang ka um khawm hi e, sawm sial tunu in ka nei hi ee.
6.-Gang pa keei bang ka kih man a, laaknuai ih khun in ka nei hi ee;
-Laaknuai ah khun in ka nei hi e, sawm sial nutuun in ka nei hi ee;
7.-Gangpa keeii bang ka kih man a, gam kim ah sabang ka tai hi e;
-Gam kim ah sa bang ka taai hi e, kamkeei tawh dawn bang ka tuak hi ee;
8.-Ka sial aw na pain a pai ve aw ka khua geeltui lam na zuan ve aw,
-Geeltui suangmual dawh in tamnah e, sang le lal lop nan a pha hi e.
9.-Dawh suangah sawm sial ka cin leh e, nutuun tawh dawn bang ki tuak ing ee;
-Nu tuun in ka meel hongma ta e, vontawi liang pu von aw hong ci ta ee;
10-Sawmsial laak nuai theng ka va zuk a, nutuun in kaankong ah beel hi ee;
-Nu tuun in kankong a beel hi ee, se-ui in sang bang a no hi ee;
11.-Ka tuunnu ni khat hong zingzin ee, bu-al ciangbaal in ka lui hi e.
-Thang ii bu-al aw va ci veng ee, ka sau ngawlbang kiim na pilpel e.
12.-ThangHo le Lian Do a Sem sanggah e a mi kaai e mi zaluang kaai e;
-A mi kaai e mi zaluang kaai e, hen tam kaai e lawi bang thang na e.
13.-Thang Ho Lian Do thei sen sanggah e, mual ah suak leh hei ngel ngel;
-Mual ah suak le hei ngel ngel, Geeltui ah ni bang a lun hi.
14.-Geeltui kamkei a sa veng vung, khua thang vai pi a pal bang ka nan aw.
-Khua thang vai pia pal bang a ka nan…………….

15.- Thei ka sen a ka mel nei mak, buh nong piak a buh ei non piak, sa non piak a
guh tawh non pia;
-A guh bawk tuk duh lo a, siang buh zu le a tak nemnem pia ve aw thai tong aw.
16.-Kakiang a thum thum tautau te aw, nemnem tamtam pia ve aw thei tong aw;
-Thei aw tho aw tho ning zu lup aw sum tual ah len lual kawl va lam bang e;
17.-Lamlii le lom tual zawl ah se tong pal dial dial leng e;
-A sa nek in tonleng, guh sa nek in ton leng.
18.-Inn thang mual ah u’m bang po tangh, ka len lual tawh ciin ii lam sial va mung
e;
-Ciin ii lam sial ka tan nin khua tuang lam ah, ka thei aw ni bang lun e.
19.-Ka kuan lam in pal sial sial tangh ka ciah lam ciang gun tui a lian;
-Gun tui tung ton ban a kai ka thei tong aw na paam lua hi e.
A Khupna:
20.Sanggah vai lo kuan ing ee, khua tuang lam ah, khai mu in ka meel hong thei ta
e;
Khaimu in ka meel hong thei ta ee, se-gul nu tuun in ka nei hi ee;
[ NAULAK BEH TANGTHU ]
105
(C) Biakna La
(Pau Cin Hau –Lai pianla)
1.-thang van a zaal Sian za mang aw, tong khaak in zaang ee;
-Pupa patlaoh khua van nuaiah, sian awi a sin gthu hi ee,
2.-tungthang van le simlei zilza, Sian mang nag am lei hi e;
Simlei le thangvan kalah e, na hawm siam zaam ziin zeen ee;
3.-Tung Pasian hawm siam lawm lawm e, zinleng laiah mang hi e;
Zin van nuai lian zatam kaih sa, na maan sun ni shing aw ee;
4.-Zapi lun hawm siam lawm lawm e, pupa khan a sim khua zingsa,zaang ni in
z alai taan ee;
5.-Za lun cin thu taang bang pha ee, miza taan tembang deih ee;
-Zinleng om lain a hawm siam le pian ki theek lo diing hi ee;
6.-Nam cih lai tan tung Pasian aw, min lun lawi bang thang aw e;
-Zin van nuai lian zatam kaihsa, ah maan sun ni shing aw e;
7.-Ka zaalmang in lim belh Sian lun meel va mu’ng e, ah duang zaang phai paak
bang hi. ee, baan lai leen gtaang ngeek bang ee;
8.-ka lim belh le nuaizin mangin, gil al bang mang aw ci ee;
-Zalun in maciang hong suan e, phamtam tham na, zin leeng beelbang suan ing ee;
9.-Ka zaalmangin thangvan tuang lam vazui tang ee, zalun nuntual lum saang ee;
-Baanzaal lim sung seino ngual aw,meel muh piandang sang ee;
10.-Pupa khan a sing gual ii gen, Sian tawh ho lung kum ing ee;
-Pupa gualgen Sian minthang tawh tuai hau tui bang ciim khawm ee;
11.-Zinleng paaibang ka pom lai in, gual in ka mel hong ma e;
-nam cih tga leh zinleng laiah hei ing e, ka min Sian laiah vial ee;
12.-Langka lam ding huang a khiat ding zalun mun mun mal bang ko ing.
-Zalun mun malbangko ing e, lang lamp li bang cing na ee;
13.-Om lai ka vei kum khua saw tee, Sianmang hong tual kum ve aw;
-Sianmang hong tual kumve aw, hen kol khau bang sut ve aw;
14.-Zinleng puak sing bang leel tang e, Sianmang hong tual kum ve aw;
-Na vaang phuhsing bang muang ing e, Sian aw limsawl bang liah aw;

15.-Zin aw gibing hong neek lo aw, sian angah zaal sa hing ee;
-Heina peuhah khua van nuaiah sian zatam in ngawlbang kiim e, lung a lau’h na
om lo ee;
16.-Ngai in gee, sian aw, na vang mubang ngai ing e Sian aw;
-Hong sung aw, Sian aw, na vanglum bang hong sung aw Sian aw;
17.-Sian mang hawmsiam khua van nuai ah, zata tui bang cim na ding a, sin lai lung
tawl na hi ee;
-Sing taan siam bang hong nui zong a, ka tong dam neem ki saang ee;
18.-Ka leen maciang saat omlo a, ka hei dung zil te aw ee;
-Zin leeng laiah hanzai saang ee, ka min Sian laiah vial ee;
19.-Taangbang khan na tuunnu khum aw, ka lawh Sian paak sial aw ee;
-Paak sil ka tawi lo bang siim te, ka min suan nuam tam ta ee;
A Khupna;
20.-Sianmang bawl tung sun ni le tung soltha aw, na bawl cin thu sim lei leen tual
taang veh ee;
-Tuukawl tawi ing sun ninuai ah hei ing e, ngul lum ngiingeei solkha nuaiah zaal
veng ee;
-Sian bawl sesum phung cing le sung lawh namcin, dawl tui zuih zata nun nopna
ee;

(D) La Tuam Tuam
Pu Za Tual La (Pu Kam Hau’ Ta Upa)
(Meitei leeng mang te suang suang dawna a azawh a a phuak -1857)
-Vung tui lui ah mihang kamkei kual veng e, zalui tungah muvan lai in laam veng e.
Khua kiim aha apu om diam aw ahang om diam, nuai zin leng zong hen kol bulh leng
ci lai veng e.
-Sak ciang muite ka hang ci e, kei mah bang hong phuk ing e.
kei mah bang mang phuk ing aw e, ngul lui ah nang bang diang e.
Pu Khua Cin La
(Pi Vung Khua lian (azi) tawh akikhen a a phuak)
-Tul kuan buuk tui ci ken aw lung siit ken aw, nah sing nuai ah sang sul an khual
pih sa hi.
-Zal na n alai khun tung pan na kawi ang pan len lai tuak khial lung mawl aw nong
ci nam aw.
Pi Vung Khua Lian La
(Pu Khua Cin tawh kikhen na a la thuhna)
-Len lai tuak khial lung mawl aw ci kei ning e, tui luang zozam lianno aw hong ci
ning e.
Tui luang zozam lianno hong ci ning e, kawi tawh tang sial ka sut pihsa ci ning e.
Pu Hang Hau La
(Tungzang khua saat a aphuak-1899)
-Dimtui vangkhua sai bang ka sat, a tul mawh in piang hen aw;
A tul mawh in hong piang en la, momno teng kik bang khang hen aw.
Pu Pau Ngul La
(Suanghoih khua saat a aphuak-1928)
-Singgam om muang sai bang ka sat, ka do kam kei no bang e.

Singta vontawi maciang ka suat, tanggual ka hen no bang e.
Pa Thawng Za Kham La
(Tungzang khua ah beh ki khoppi a a phuak -8oct,1976)
-Pupa pian khau bang sut dingin, khua cih ah lawi bang kit hang sak ee,
Lawi Bang gthang tuang hong tung ven, dimtui lai ah khau bang sut ung ee.
(Tungzang khua a kiphut Naulak beh mualsuang a phuah)
-Pupa pian min lawh den da ding,lum suang ah va bang ki tuang sak e,
Momno te’n kil bang a khan ciang, Pupa guji khau bang zop ding ci’ng e.
ET KAAK LAI BUTE LE MIMAL THUDOTNA TE
No LAIBU BAWL THU
DOTNA
LAIBU MIN-ATHU ALA KUM

16Pu Pum Za Mang
Pu Son Cin Lian
BSPP
Pu Thang Tuan
Rev.Sing Khua Khai
Capt.Khup Za Thang
Pu.J.Gin Za Tuang
Pu Eng Za Kam
Pu Vungh Za Kham
Pu Ngul Za Thawng
Pu Vungh Pum
Pu Zel Pum
Pu Go Za Thang
Pu Cin Za Pau
Pu Zel Khan Khup
Pu Zel Khan Pau
SUKTE KHANG TANGTHU
TEDIM NGEINA (Committee-secretary)
တိုင္းရင္းသားယာဥ္ေက်းမွုး
ရုိးရားဓေလ့ထုံးတမ္း(ခ်င္း)
KHAMTUNG GAM TANGTHU
SUANPI MUAL SUANG
ZOSUAN KHANG SIMNA
ZOMI INNKUAN LAIBU
Thudotna-Tungzang Khua
1924
1967
1971
1950
1981
1973
1960
1970
1979


17
18.
19.
20.
21.
22.
23.
Pu Ngul Lian Kham
Rev.Thawng Khua Nang
Pu Khup Za Mang
Pu Kam Khen Kham
Pu Thang Khua Cin
-------------------------
--------------------------
Suanghoih
Tonzang
Phaitu
Laibu le magazine tuamtuamte
Aituam zontawm ciamteh nate
1986

No comments:

Post a Comment